ΑΠΟΡΙΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΖΟΜΕΝΟΥ*

Χθες, 20 Μαίου 2012, ήταν η Κυριακή του Τυφλού. Μόλις είχα επιστρέψει σπίτι από την εκκλησία της Αγίας Άννας, στη Λεμεσό, έχοντας παρακολουθήσει τη Θεία Λειτουργία.

Η λέξη "παρακολουθήσει", στην περίπτωσή μου τουλάχιστον, δεν είναι ακριβής. Διότι, όπως αρκετοί άλλοι υποθέτω, δεν συμμετέχω πραγμαικά στην Θεία Λειτουργία. Αφαιρούμαι την περισσότερη ώρα της Λειουργίας. Το μυαλό μου περιπλανιέται σε άλλα, δεν συγκεντρώνεται.

Με ανακούφιση, λοιπόν, και μάλλον τυχαία, έπεσε στα χέρια μου πριν μερικές εβδομάδες το βιβλίο "Χριστιανική και Ελληνική Πνευματικότητα", του συγγραφέα, λεξικογράφου, καθηγητή Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρώην Πρύτανη, και πρωην Υπουργό Παιδείας, Γιώργου Μπαμπινιώτη - ενός ανθρώπου που εκτιμώ και σέβομαι απεριόριστα.

Το βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις "Ακρίτας", περιέχει άρθρα και ομιλίες του γύρω από εκκλησιαστικά θέματα. Και ένας από αυτά, με τίτλο "Απορίες Εκκλησιαζομένου", είναι εκείνο που έδωσε και σε μένα απαντήσεις στην μόνιμη, τα τελευταία 2-3 χρόνια, αγωνία μου για τις ανεξέλεγκτες περιπλανήσει του μυαλού μου την ώρα της Θείας Λειτουργίας.

Θα παραθέσω, λοιπόν, μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το άρθρο αυτό, και με την ελάχιστη ταπεινότητα που διαθέτω να παρακαλέσω τους φίλους και τις φίλες μου που έχουμε εκκλησιαστεί μαζί, είτε στη Κύπρο, είτε στην Αθήνα, να μου πούν και εκείνοι τη γνώμη τους. Δεν τολμώ να ζητήσω το ίδιο από τους πνευμαικούς, που είμαι βεβαίος ωστόσο ότι έχουν προβληματσιτεί πολλές φορές για το θέμα του πως μπορεί κάποιος να παρακολουθήσει καλύτερα την Θεία Λειτουργία.



Όπως επισημαίνει, λοιπόν, ο Γ.Μπαμπινιώτης, για όσους εκκλησιάζονται, η παρακολούθηση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας έχει νόημα "εφόσον αποτελεί ευκαιρία ουσιαστικής επικοινωνίας του πιστό με τον Θεό". Για να επιτευχθεί όμως αυτό, συνεχίζει, και να αποφευχθεί η πνευματική απουσία και αφαίρεση της σκέψης σε κάθε λογής βιοτικές μέριμνες, "είναι ανάγκη να υπάρξουν ορισμένες προυποθέσεις" που θα βοηθήσουν στην προσέλκυση της προσοχής του πιστού στη Λειτουργία.

Και ιδού λοιπόν τι προτείνει, μεταξύ άλλων, ("απλά, ταπεινά και με όλον τον κίνδυνο να σφάλλομαι θεολογικώς"), ο διαπρεπής καθηγητής:

"Τα Αναγνώσματα της  Θ. Λειτουργίας (Ευαγγέλιο και Απόστολος), αντί να διαβάζονται κατά τρόπον που να γίνονται κατανοητά στο περιεχόμενό τους, ψάλλονται συνήθως - ιδίως οι αποστολικές περικοπές - με μελωδικά τραβήγματα της φωνής, εσφαλμένους νοηματικά χειρισμούς, άκριτη ψαλτική επίδειξη κ.τ.ό., με ένα και μόνο αποτέλεσμα: να είναι αδύνατη η παρακολούθηση και κατανόηση των Αναγνωσμάτων από το εκκλησίασμα και να διακόπτεται πλήρως η επικοινωνία σ' ένα καίριο τμήμα της Θ.Λειτουργίας. Λιγότερο "ψαλτή" ανάγνωση, πιο "διαβαστή" εκφορά του κειμένου, νοηματική πάνω απ' όλα, θα προλάβαινε αυτό που συμβαίνει σήμερα, να καταλαβαίνει ο πιστός μόνο μερικές σκόρπιες λέξεις και φράσεις, χωρίς αυτό να οφείλεται σε δυσκολίες της γλώσσας του κειμένου."

Στη συνέχεια, ο Γ.Μπαμπινιώτης επισημαίνει κάτι ακόμα που, κατά την άποψή μου είναι επίσης ορθόν:

"Το (κυρίως χρησιμοποιούμενο) κείμενο της Λειτουργίας, που αποδίδεται στην μεγάλη πατερική φυσιογνωμία της Εκκλησίας μας, τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, είναι ένα συνεχές και ενιαίο στη δομή και στο περιεχόμενό του κείμενο με υψηλά θεολογικά και λατρευτικά νοήματα, αντάξια του συντάκτη του κειμένου. Από αυτό το ενιαίο κείμενο, άλλα τμήματα - τα περισσότερα και εκτενέστερα - λέγονται (ψάλλονται ή απαγγέλλονται) αό τον ιερέα και άλλα από το εκκλησίασμα (τον "λαό"). Και τα μεν ψαλλόμενα από τον "λαό" (δηλαδή από τους εκπροσώπους του, τους ψάλλοντες ή ψάλτες) ακούγονται. Αυτα όμως τα τμήματα έχουν, κατά κανόνα, αποσπασματικό χαρακτήρα, νοούμενα ως συνέχεια, συμπλήρωση ή κατακλείδα των λεγομένων από τον ιερέα. Κι εδώ ακριβώς έγκειται το πρόβλημα - πρόβλημα, το επεναλαμβάνω, κατανόησης των λεγομένων, άρα και ουσιαστικής συμμετοχής στη Θεία Λατρεία: τα λεγόμενα "χαμηλοφώνως" από τον ιερέα, αυτά που δεν ακούγονται από το εκκλησίασμα, είναι πολλά, εκτενή, οσιώδη και με τέτοια συνάφεια προς το υπόλοιπο κείμενο της Λειτουργίας, ώστε η κατανόηση των "εκφώνως" (δυνατά) λεγομένων από τον ιερέα και των ψαλλομένων από το εκκλησίασμα να είναι εφικτή μόνον αν γνωρίζει ή αν μπορεί να παρακολουθεί κανείς τα κομμάτια του κειμένου που λέγονται από τον ιερέα χωρίς να ακούγονται από το εκκλησίασμα. Αποτέλεσμα: Η Λειτουργία, στην κατανόησή της από το σημερινό εκκλησίασμα (αλλιώς είχαν τα πράγματα σε αρχαιότερες περιόδους της Εκκλησίας), αποκτά στην πράξη αποσπασματικό χαρακτήρα, με ουσιώδη χάσματα στην κατανόηση του νοήματος και της συνοχής του κειμένου της Θ.Λατρείας."

Πως μπορεί, λοιπόν, να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, έτσι όπως το θέτει ο Καθηγητής. Ιδού, ο δικός του απλός, όπως λέει, τρόπος:

"Είτε με την παρακολούθηση της Θ.Λειτουργίας από όλους τους εκκλησιαζομένους μεσα από τα Εγκόλπια (βιβλιαράκια) της Θ.Λειτουργίας (έτσι γίνεται στο εξωτερικό), είτε με την εκφώνηση όλων των τμημάτων της Λατρείας που ψάλλονται από τον ιερέα, έτσι που να ακούγονται και να παρακολουθούνται αό το εκκλησίασμα."

Πιστεύει ακόμα, ο Γ. Μπαμπινιώτης, ότι από καιρού εις καιρόν χρειάζεται ο ιερέας "να σχολιάζει (την ώρα του κηρύγματος) το λατρευτικό νόημα των διαφόρων σταδίων της Θ.Λειτουργίας (της ΜΙκράς και Μεγάλης Εισόδου, του χερουβικού ύμνου, της προσκομιδής κλπ), ώστε η κατανόηση και η ενεργός συμμετοχή των πιστών να είναι μεγαλύτερη και ουσιαστική".

Δεν πρέπει, κατα τον Καθγητή Γλωσσολογίας, να θεωρούνται όλα αυτονόητα ή γνωστά στο εκκλησίασμα. Η κατανόηση, επισημαίνει, της σημασίας και η ναζήτηση της ουσίας τις περισσότερες φορές έρχεται στον άνθρωπο σε μεγαλύτερη ηλικία, όταν η πείρα της ζωής και η ωριμότητα του πνεύματος επιτρέπουν να ξεπεράσει κανείς τον τύπο, και να εισχωρήσει στην ουσία, η οποία προυποθέτει βαθύτερη γνώση και αίσθηση των πραγμάτων.

Και καταλήγει, λέγοντας ότι, κατα τη γνώμη του, το ζήτημα δεν είναι απλώς να πηγαίνει κανείς στην Εκκλησία, όποτε πηγαίνει, αλλά να καταλαβαίνει και να συμμετέχει στην Θεία Λειτουργία, "με αδιάσπαστη προσοχή, με γνώση και ενδιαφέρον που θα οδηγήσουν στην αυτοσυγκέντρωση, την κατάνυξη και την πνευματική ανανέωση που πρέπει να είναι κάθε επαφή με το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας".