«Ξαφνικά ξύπνησα ένα πρωί με την ''αλεξία''»

Ο ΧΑΟΥΑΡΝΤ ΕΓΚΕΛ, 80 χρόνων σήμερα, είναι ένας πολύ γνωστός στη χώρα του, στον Καναδά, συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων. Ηρωάς του, σε όλη τη σειρά των βιβλίων του, είναι ο επιθεωρητής Μπένι Κούπερμαν. Ο άλλος του εαυτός, όπως συνήθιζε να λέει. Μέγιστο προσόν του ντετέκτιβ, ότι είχε το εκπληκτικό ταλέντο να διαβάζει «μέσα από τις γραμμές». Ενα πρωί, τον Ιούλιο του 2001, ο Εγκελ έκανε το μπάνιο του, ντύθηκε, έφτιαξε το μπρέκφαστ του, και πήγε στο κεφαλόσκαλο να πάρει την αγαπημένη του εφημερίδα «Globe & Mail». Μόλις την κοίταξε, κατάλαβε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Δεν μπορούσε να διαβάσει τίποτα!

Εντρομος, σηκώθηκε από το τραπέζι, πήγε γρήγορα στο γραφείο του και κατέβασε από τη βιβλιοθήκη ένα βιβλίο. Το άνοιξε, είδε και εκεί, στις σελίδες του, αράδες με τα γνώριμά του 26 γράμματα της αγγλικής αλφαβήτου, αλλά του ήταν αδύνατο να βγάλει το παραμικρό νόημα. Δεν καταλάβαινε τίποτα. Ο,τι έβλεπε του φαινόταν «ελληνικά ή εβραϊκά». Ο συγγραφέας Χάουαρντ Εγκελ είχε χάσει την ικανότητά του να διαβάζει!

Ξύπνησε τον γιο του, Τζέικομπ, και μαζί πήγαν με ταξί στο νοσοκομείο «Μάουντ Σινάι» του Τορόντο. Καθ' οδόν, έβλεπε διάφορες ταμπέλες και πινακίδες. Τις είχε ξαναδεί πολλές φορές. Αλλά ετούτη τη φορά δεν ήξερε τι έγραφαν. Στο νοσοκομείο υποβλήθηκε σε σειρά εξετάσεων και οι φόβοι του επαληθεύτηκαν. Είχε πάθει εγκεφαλικό επεισόδιο το οποίο, όπως του είπαν, είχε επηρεάσει μια περιορισμένη περιοχή της οπτικής πλευράς του εγκεφάλου του, στην αριστερή μεριά.

Το εγκεφαλικό επεισόδιο το κατάλαβε και το χώνεψε. Τη ζημιά που του προκάλεσε ούτε να φανταστεί, ούτε και να αντέξει μπορούσε. Κάθησε σε ένα γραφείο και άρχισε να γράφει κάτι. Για τον επιθεωρητή Κούπερμαν, τον ήρωά του. Ο,τι έγραψε είχε νόημα. Ηταν ένα κείμενο γραμμένο από έναν καταξιωμένο και έμπειρο συγγραφέα. Αλλά δεν μπορούσε να το διαβάσει ο ίδιος. Του το διάβασαν οι δικοί του άνθρωποι, συγγενείς και νοσηλευτές. Εκείνος ήξερε τι είχε γράψει και το «αναγνώρισε» από την ανάγνωση των άλλων.

Την απίθανη ιστορία του διάβασα τον περασμένο Ιούνιο, σ' ένα άρθρο του νευρολόγου Ολιβερ Σακς στο περιοδικό «New Yorker». Ο ίδιος ο Χάουαρντ Εγκελ του έστειλε γράμμα λίγους μήνες μετά το επεισόδιό του, περιγράφοντάς του τι του συνέβη. «Είμαι», του έγραψε, «ένας συγγραφέας που μπορεί ακόμα να γράφει αλλά όχι να διαβάζει».

Ο Ολιβερ Σακς, όπως και οι γιατροί στο νοσοκομείο του Τορόντο, κατάλαβαν αμέσως. Στα 1890, ο γερμανός νευρολόγος Χάινριχ Λιζάουερ είχε χρησιμοποιήσει τον όρο «ψυχική τύφλωση». Ο Φρόιντ έκανε λόγο για ασθενείς με «οπτική αγνωσία». Μια συγκεκριμένη μορφή αυτής είναι η «αλεξία». Η επιστημονική ονομασία της πάθησης του καναδού συγγραφέα.

Να τι μας λέει ο νευροχειρουργός κ. Παναγιώτης Νομικός: «Η αλεξία, σαν σύμπτωμα από μόνη της, είναι εξαιρετικά σπάνια. Συνήθως συνοδεύεται από άλλα συμπτώματα, όπως αδυναμία γραφής ή διενέργειας απλής αριθμητικής πράξης. Ολα αυτά ρυθμίζονται από κάποιους πυρήνες του εγκεφάλου οι οποίοι βρίσκονται συνήθως στην πίσω περιοχή του κροταφικού λοβού.
Και στους δεξιόχειρες είναι, σχεδόν πάντα, αριστερά».

Πριν από μερικά χρόνια ο κ. Νομικός είχε έναν ασθενή, τακτικό καθηγητή μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Νυρεμβέργης, ο οποίος, από τη μία στιγμή στην άλλη, σταμάτησε να κάνει μαθηματικές πράξεις. «Ξύπνησε ένα πρωί και, όταν κάθησε να λύσει μια άσκηση, διαπίστωσε ότι δεν μπορούσε. Κράτησε έναν χρόνο περίπου η αλεξία του και βεβαίως έμεινε άνεργος στο διάστημα αυτό. Σιγά σιγά, όπως συμβαίνει πολλές φορές, επανήλθε».

Η αποκατάσταση μπορεί να είναι μερική ή και ολική. Μπορεί, όμως, και να μην επέλθει ποτέ. Ο Χάουαρντ Εγκελ, με τη βοήθεια ειδικών θεραπευτών, προσπαθεί να εξερευνήσει κανούριους τρόπους εκμάθησης της ανάγνωσης. Από νευρολογικής απόψεως, έχει κάνει σημαντική πρόοδο. Οσον αφορά την αλεξία του, εξακολουθεί να δυσκολεύεται πολύ στην ανάγνωση ακόμα και των δικών του κειμένων, είτε είναι γραμμένα σε χαρτί, είτε σε κομπιούτερ, με τυφλό σύστημα.

Στη μακρά περίοδο της αποθεραπείας του, έμαθε να κρατάει ένα «σημειωματάριο μνήμης». Οι ειδικοί θεραπευτές τον προέτρεψαν να γράφει ό,τι γνωρίζει, ό,τι βλέπει, ό,τι βιώνει και αισθάνεται, και να εγκαταλείψει τη μυθοπλασία. Αυτό τον έκανε να επικεντρωθεί μόνο στην αρρώστια του. Και άρχισε να γράφει για την καθημερινή του ρουτίνα στο νοσοκομείο, τους ανθρώπους που συναντούσε, τις θεραπείες που έκανε κ.λπ.

Ετσι, σιγά σιγά και γράφοντας με τις ώρες στον κομπιούτερ του αυτές τις «σημειώσεις μνήμης», άρχισε να αποκτά ξανά το χάρισμα της φαντασίας και την ικανότητα να πλάθει από αυτήν χαρακτήρες και καταστάσεις. Το 2005 κυκλοφόρησε το πρώτο, μετά το εγκεφαλικό, βιβλίο του, με τίτλο «Το Βιβλίο της Μνήμης» (Memory Book).

«Είναι σπάνια η περίπτωσή του», μας λέει ο νευροχειρουργός κ. Νομικός, «αλλά έχουμε αντιμετωπίσει και εμείς εδώ, στην Ελλάδα, μερικά παρόμοια περιστατικά. Πιο συνηθισμένη, όμως, είναι η λεγόμενη "αφασία", όπου καταλαβαίνουμε τι μας λένε αλλά δεν μπορούμε να σχηματίσουμε λέξεις ή και το αντίστροφο».

Η αλεξία είναι τραυματική για οποιονδήποτε άνθρωπο. Για έναν συγγραφέα, όμως, πρέπει να είναι κάτι σαν το τέλος του κόσμου. Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης μιλάει για «βαριά εκδοχή» και προτιμά, όπως κάνουμε όταν αναμετριόμαστε με τα πολύ δυσάρεστα, να δει το πράγμα κάπως χιουμοριστικά:

«Ο Αντρέ Μπρετόν μελετούσε κείμενα και ζωγραφιές φρενοβλαβών και είναι αλήθεια ότι μέσα σ' αυτά υπάρχει κάποιου είδους ποίηση. Homo normalis δεν υπάρχει και η φρενοβλάβεια είναι ένα ρευστό, δυσκαθόριστο όριο. Εξάλλου η λογοτεχνία πάντα διερευνούσε τις γκρίζες ζώνες του μυαλού και της ψυχής, τα άφεγγα νερά. Η διαταραχή είναι κάτι δυσδιάκριτο και ενίοτε δεν αποκλείει την έμπνευση, ίσως, δε, στην Ποίηση τα πράγματα να είναι ακόμα πιο πιθανά, τα κριτήρια πιο ρευστά και μπορείς να φτάσεις (σπανίως, βέβαια) και ως το κρατικό βραβείο, αν διαθέτεις τις κατάλληλες διασυνδέσεις και την καλή συγκυρία. Η αλεξία, πάντως, πρέπει να είναι βαριά εκδοχή - σίγουρα δεν έγραψε έτσι την "Αλεξιάδα" η Αννα Κομνηνή. Είναι σαν να μιλάμε για έναν κουλό μποξέρ που παλεύει με το κεφάλι και βρίζει σε γκρίνκλις. Ωστόσο, αν πάσχεις από αλεξία, ίσως μπορείς να γίνεις πολιτικός, και μάλιστα πετυχημένος.

»Σε ένα διήγημα είχα γράψει για κάποιον σχιζοφρενή που είπε τη φοβερή φράση: "Ξεράθηκαν οι λέξεις μέσα στο κεφάλι μου". Συχνά νιώθω και εγώ το ίδιο, όταν περνάω φάση βαριάς δυστοκίας. Περνώ ένα είδος αλεξίας. Βέβαια το να μην μπορείς να διαβάσεις τις εφημερίδες, όπως ο αυστραλός συγγραφέας, είναι πολύ κακό, αν και όχι πάντα κάτι απολύτως δυσάρεστο -εξαρτάται και για ποια εφημερίδα μιλάμε. Τώρα που φεύγω διακοπές θα επιβάλω μερική αλεξία στον εαυτό μου, σχετικά με τον τύπο, ώστε να αναπαυθώ, και μετά να μπορέσω να τον αντέξω όλον τον χειμώνα -συνειρμικά, μέρες που είναι, θυμήθηκα τον Μέρντοχ (ή Merde-ωχ). Κι ελπίζω, παράλληλα, να γνωρίσω, παραλιακώς, καμιά όμορφη Αλεξία».

*«Πολύ πριν γίνω συγγραφέας, υπήρξα αναγνώστης. Κι ακόμα όταν άρχισα να γράφω, η μεγαλύτερη απόλαυσή μου ήταν η ανάγνωση. Πραγματικά, δεν θα με πείραζε καθόλου να μην μπορώ να διαβάσω όσα γράφω ο ίδιος -παρ' όλο που τρέφω μια ιδιαίτερη εκτίμηση στον γραφικό μου χαρακτήρα. Ομως να μην μπορώ να διαβάσω Ντοστογέφσκι, Τουργκένιεφ ή Τόμας Μαν χωρίς μάλιστα να είμαι τυφλός, αυτό θα με έριχνε, πιστεύω, στην έσχατη κατάθλιψη. Βέβαια, θα είχα τότε μια εξαιρετική δικαιολογία για να 'χω πλάι μου μέρα νύχτα μια σειρά καλλίγραμμων αναγνωστριών που θα μου διάβαζαν συνέχεια. Οπως ακριβώς συνέβαινε και στα παιδικά μου χρόνια, όποτε αρρώσταινα κι έπεφτα στο κρεβάτι, αναγκάζοντας τη μητέρα μου να κάθεται δίπλα στο προσκεφάλι μου και να μου διαβάζει με τις ώρες ιστορίες από το "Φαντάζιο" και το "Ρομάντζο". Μα, βέβαια, εν κατακλείδι, παρελθέτω απ' εμού...» - Αρης Σφακιανάκης, συγγραφέας.

ΥΓ: Το κομματι δημοσιευτηκε στη σελίδα "Ανθρωπων Εργα & Ημέρες" στην "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία", 24.07.2011.