ΑΝ ΖΟΥΣΕ ΣΗΜΕΡΑ Ο ΜΑΝΟΣ

Την Παρασκευή 15 Ιουνίου 2012 συμπληρώθηκαν 18 χρόνια από τον θάνατο του συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι. Είναι ίσως η πρώτη φορτά από τότε που δεν κάνω κάποιο αφιέρωμα στη μνήμη του. Κάπως μοιρολατρικά και παραπονιάρικα, θα μπορούσα να έλεγα ότι "δεν έχω πιά μέσον ενημέρωσης από το οποίο να μπορώ να εκφραστώ". Εκτός του ότι δεν είναι αληθές αυτό - αφού και το filoftero μέσο επικοινωνίας είναι, αλλά και το protagon.gr είναι ένα θαυμάσιο παράθυρο για όποιον θέλει να εκφραστεί ελεύθερα και από ψυχής.


Η αλήθεια είναι ότι έχω πει και έχω γράψει τόσα για τον Μάνο, που δεν ξέρω εάν θα μπορούσα να έγραφα ή να έλεγα κάτι σήμερα που να μην ήταν επανάληψη όλων των προηγούμενων. Ξεχωρίζω, πάντα, μία συνέντευξη που του πήρα το 1988 στο Λονδίνο, όπου είχε έρθει για μία συναυλία στο Royal Festival Hall, με την Μαρία Φαραντούρη και άλλους. Στην πατρίδα βούιζε ο τόπος από το σκάνδαλο Κοσκωτά, η Δήμητρα Λιάνη ήταν το καινούργιο πρόσωπο στον δημόσιο βίο μας, και ο ασθενής Ανδρέας Παπανδρέου ανίκανος πια να υπερασπειστεί τον εαυτό του για τις βαριές κατηγορίες που τον βάρυναν τότε για την σήψη και την διαφθορά στην οποία είχε περιέλθει ο τόπος.

Μιλήσαμε περί τις τρεις ώρες με τον Μάνο, σ' ένα ξενοδοχείο στο Κένσιγκτον, όπου είχε μεταφερθεί μαζί με όλους τους μουσικούς και συνεργάτες του περασμένα μεσάνυχτα της προηγούμενης μέρας, διότι στο άλλο ξενοδοχείο όπου είχε αρχικώς μεταφερθεί, αργήσανε να τους βάλουν στα δωμάτιά τους, εφ ενεός μεν γιατί πολλά από αυτά δεν ήταν έτοιμα, και αφ ετέρου δε επειδή ο ρεσεψιονίστ δεν δεχόταν να εγγράψει (check-in) τον Μάνο Χατζιδάκι επειδή η φωτογραφία, λέει, στο διαβατήριο του συνθέτη ήταν πολύ διαφορετική από το πρόσωπο που εμφανιζόταν μπροστά του.

 Στην αρχή, ο Μάνος αντιμετώπισε με στωικότητα και συμπάθεια το "μπλοκάρισμα" του Αγγλου ρεσεψιονίστ. Του είπε ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να λύσει το πρόβλημα, αλλά έτσι κι αλλιώς, "δεν έχω και κανέναν σκοπό να χάσω τα πολύτιμα κιλά μου για να διευκολύνω εσάς, αγαπητέ μου, στην αδυναμία να αναγνωρίσετε στους ανθρώπους στοιχεία πέρα από εκείνα που χωρούν στο στενό σας μυαλό".

Ο Αγγλος ρεσεψιονίστ "κόλλησε" εντελώς, και κάλεσε, αργά τη νύχτα, τον μάνατζερ του ξενοδοχείου. Ο Μάνος πήγε στο σαλόνι, παράγγειλε έναν καφέ και περίμενε. Οταν ήρθε ο μάνατζερ, αλλά και ο ιμπρεσάριος, υπεύθυνος για την συναυλία στο RFH, το πράγμα πήρε άσχημη τροπή. Διότι ο ιμπρεσάριος, καλοπροαίρετα ασφαλώς, αλλά με ... άγνοια κινδύνου, φώναξε στον μάνατζερ, "ό άνθρωπος αυτός έγραψε την μουσική του Ποτέ την Κυριακή, που πήρε Οσκαρ". Και τότε ο μάνατζερ ζήτησε αμέσως συγγνώμη και έδωσε εντολή στον αφελή ρεσεψιονίστ του να "εγγράψει" τον "Μιστερ Χατζιδάκις".

Ομως, ο "Μίστερ Χατζιδάκις", που ποτέ δεν θεώρησε ότι εκείνη του η μουσική ήταν άξια λόγου, πόσο μάλλον άξια επιβράβευσης, είχε ήδη εκραγεί μέσα του και ζήτησε να μεταφερθούν όλοι σε άλλο ξενοδοχείο. Και έτσι, βρεθήκαμε την επόμενη μέρα στο Κένσινγκτον, αρχίζοντας τη συζήτησή μας από "την περίεργη φάρα των Εγγλέζων" που, όπως μουλεγε  Μάνος, δεν μας συμπάθησαν εμας τους Ελληνες ποτέ διότι, σε αντίθεση με άλλους, κυρίως των αποικιών τους, όπως Ινδούς, Αφρικανούς, ακόμα και Κυπρίους, δεν τους δώσαμε ποτέ δυνατότητα πλουτισμού. Ποτέ δεν εργαστήκαμε γι' αυτούς. Ούτε υπάλληλοί τους, ούτε δούλοι τους. Αυτό, δεν μας το συγχωρούν".

Η κουβέντα πήγε αναπόφευκτα και στα καθ' ημας. Στα συμβαίνοντα στην Ελλάδα, που δεν ήταν ευχάριστα, κυρίως για εμάς που ζούσαμε στο εξωτερικό, και που συνεχώς είχαμε να απαντάμε στις απαξιωτικές ερωτήσεις των ξένων για "την κατάντια της χώρας". Ο βρετανικός Τύπος, και κυρίως εκείνος που έχει ροπή και παράδοση στη σκανδαλολογία, ασχολείτο μέρα-νύχτα με την "αεροσυνοδό μίστρες, του ασθενούς Ελληνα πρωθυπουργού, που έκανε τριπλό μπας-πάς στο Χέρφιλντ".

Ο Μάνος Χατζιδάκις, αφού μου θύμισε ότι δεν είχε σε καμμία υπόληψη (ούτε ως πολιτικού, αλλά ούτε και ως ατόμου) τον Ανδρέα Παπανδρέου, θύμωσε πολύ με τα όσα του μετέφερα ότι λένε για αυτόν οι Βρετανοί, και είπε:

"Είναι δικαίωμά του να κάνει ό,τι θέλει με την Λιάνη. Ας έχει και άλλες δέκα γύρω του να του χορεύουν τσιφτετέλια και να τους κάνουν ερωτικά παιχνίδια. Δεν είναι δουλειά των Εγγλέζων να δίνουν μαθήματα, και δή μαθήματα ηθικής σε κανέναν. Και εγώ από την μεριά μου, ποτέ δεν επέτρεπα σε κανέναν να θίξει την χώρα μου - πόσο μάλλον αυτοί. Δηλώσεις εναντίον του Παπανδρέου και της Λιάνη, ευρισκόμενος στην Αγγλία, δεν θα σου κάνω."

Κι έπειτα, αναφέρθηκε στη σήψη, τη διαφθορά και την πνευματική παρακμή που επικρατούσε τότε σε όλες τις χώρες του δυτικού κόσμου. "Θα με πείραζε ακόμα περισσότερο τότε η δική μας παρακμή, εάν ήξερα, εάν έβλεπα ότι έστω σε μία χώρα, οπουδήποτε στον κόσμο, υπήρχε μία άνθηση των τεχνών, της μουσικής, της διανόησης. Πείτε μου μία τέτοια χώρα, για να στενοχωρηθώ για την δικιά μου".

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε εκείνη τη χρονιά στην "Ελευθεροτυπία". Και είχε γίνει πολλή συζήτηση, θυμάμαι, επί όσων είχε πεί ο Μάνος.  Κάποιοι στενόμυαλοι μάλιστα, τον είχαν επικρίνει επειδή τους φάνηκε ότι «παρα-υποστηριξε τον Ανδρέα και την Λιάνη»!

Πολλές φορές έκτοτε, και ιδίως σε στιγμές κρίσης και έντασης εδω, σκέφτηκα τι θα έλεγε εκείνος εάν ήταν εδώ, μαζί μας; Πως θα αντιδρούσε, φερ ειπείν, στα φαινόμενα της "χρηματιστηριακής φρενήτιδας"; Τι θα έλεγε για την τρομοκρατική επίθεση του 2000 στους Δίδυμους Πύργους; Για τους τρομοκράτες της 17 Νοέμβρη και τη δίκη τους; Για την δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και για τα «Δεκεμβριανά» που ακολούθησαν; Ποιά θα ήταν η γνώμη του για την "παραθυρολαγνεία" των δελτίων ειδήσεων, το «όλοι για όλα, και παντού»,  και τις εκπομπές της κλειδαρότρυπας σε όλα τα "μεσημεριάτικα"; To μουσικό μας τοπίο, πως θα το σχολίαζε; Τι θα έλεγε για τον Σημίτη, τον Καραμανλή, τον Γιωργάκη, τον Σαμαρά και, προπαντός, τον Τσίπρα; Ποια θέση θα έπαιρνε σήμερα, για τούτη τη φοβερή κρίση που βιώνουμε; Τι θα ψήφιζε;

Θα έγραφε τραγούδια; Θα έγραφε άρθρα; Θα έμενε στην ποίηση; Θα σιωπούσε; Θα έφευγε;

Παρόλο που, κατά καιρούς, έχω ακούσει και διαβάσει πολλούς που επιχείρησαν, μετά θάνατον, να ερμηνεύσουν τις "προθέσεις" του, ετούτη τη στιγμή που αποτυπώνω αυτά τα ερωτήματα, ένα πελώριο "Δεν Ξέρω" απλώνεται μέσα μου. Όχι επειδή θεωρώ ότι θα άλλαζε τις θέσεις του (ξέρουμε, φερ επείν, πολύ καλά τι πίστευε για τον φασισμό, τι έλεγε για τον λαϊκισμό), αλλά επειδή, όσο τον ήξερα, είχαμε να κάνουμε με έναν άνθρωπο που ήταν βαθύτατα συνεπής στις θέσεις του (στην πολιτική, στην φιλοσοφία, στην τέχνη του), αλλά και υπέροχα ανατρεπτικός, κάποια πιθανή αντίδρασή του, ναι, έχω κατά νου.

Να έβλεπε ποτέ με καλό μάτι, φερ ειπείν, την Χρυσή Αυγή, αποκλείεται. Αλλά, ο τρόπος με την οποία θα την αντιμετώπιζε σήμερα, εάν αποφάσιζε να το κάνει, θα ήταν πιθανότατα ένας τρόπος διαφορετικός από εκείνον που επέλεξε παλαιότερα όταν μιλούσε στα Σχόλια του Τρίτου, για το "Αυγό του Φιδιού", το «τέρας που είναι μέσα μας».

Εάν μπορώ, όμως, να τολμήσω μία εκ των υστέρων εκτίμηση, αυτή είναι ότι εάν ζούσε σήμερα, νομίζω πως θα ήταν και αυτός, όπως τόσοι άλλοι σπουδαίοι άνθρωποι σε τούτον τον τόπο, βυθισμένος πιο πολύ στον εαυτό του. Σε μιαν επίπονη, αλλά δημιουργική και διαρκή αναζήτηση. Προσευχόμενος και εξομολογούμενος, όπως ο γέροντας μοναχός σε μιαν αγία αγρυπνία...