Ο καλός μας κύριος Νίκος

Σαν σήμερα, 8 Οκτωβρίου του 1996, έφευγε από τη ζωή ένα πολύ αγαπημένος άνθρωπος, ο ζωγράφος και κριτικός τέχνης Νίκος Αλεξίου. Λίγα χρόνια μετά, μή αντέχοντας τη ζωή χωρις τον Νίκο, έφυγε και η λατρεμένη του Λιολιό, όπως έλεγε την Ελένη, την εδελφή του Αντώνη, που παντρεύτηκε τη μαμά που, ..., Χριστέ μου!..., ούτε ένας τους μαζί μας πιά.

Ο κύριος Νίκος, με τα μακριά άσπρα του μαλλιά, πάντα με παπαγιόν και τιράντες, ήταν από τους λόγους ανθρωπους που γνώρισα που ήξεραν να διηγούνται ιστορίες. Ακόμα κι όταν αναφερόταν σε τρέχοντα γεγονότα, έβρισκε τροπο να τα διηγείται ωσαν να τα ζωγράφιζε. Η ματιά του ήταν πάντα αριστερή. Αλλά ποτέ δογματική. Ποτέ προς μία κατεύθυνση μόνο. Ανήκε στο ΚΚΕ, "που είναι η μεγάλη οικογένειά μου", όπως έλεγε. Ομως, το σύνθημα που επικρατούσε τότε, ότι "ένα είναι το Κόμμα", δεν τον έβρισκε ποτέ σύμφωνο. Το θεωρούσε "αλαζονικό και επιθετικό", και όποτε βρισκόταν με τον "σύντροφο Χαρίλαο", του το έλεγε.

Ζωή του, ηταν η τέχνη. Και ιδίως εκείνη, για να μή πω μόνο εκείνη (που δεν θα του αρεσε γιατί και αυτό δογματικό είναι), που είχε ρίζες στην λαική παράδοση, και στη φύση. Ζωγράφιζε με τα ακροδάχτυλά του ο κ. Νίκος. "Οταν φτιάχω ένα βουνό", μου έλεγε, "θέλω να νοιώθω ότι το ακουμπάω". Και, όταν "ζωγραφίζω τον ουρανό, θέλω να τον αγγίζω".

"Είναι επικίνδυνο αυτό", του έλεγα. "Θα αγγίξετε τον Θεό!".
Με κοίταγε με ένα υπέροχο αυστηρό χαμόγελο (δεν θα το ξεχάσω ποτέ), και μου έλεγε:
"Ξέρω που το πάς. Αλλά πολλές φορές είναι ωραίο να αγγίζεις ακόμα και κάτι που δεν υπάρχει."
"Κι΄άν υπάρχει;", επέμενα εγώ, με τη νεανική μου αφέλεια και θρασύτητα.
"Θα μετανοήσω στη κόλαση, και θα ζητήσω από εκεί τη συγχώρεσή Του!".

Ο κύριος Νίκος λάτρευε επίσης τη καθημερινή του βόλτα, με τα πόδια από το διαμέρισμά του στην οδό Μουστοξύδη, προς το κέντρο της Αθηνας, για να πιεί καφέ με τα φιλαράκι του, "τα συντρόφια", όπως τα έλεγε, στο περίφημο "Πατάρι του Λουμίδη", "το σημαντικότερο και ιστορικότερο καφενείο της Αθηνας" (βλέπε ωραίο δημοσίευμα στο "Βήμα", http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=183175), με το μεγάλο παράθυρο που έβλεπε στη Σταδίου, και όπου σύχναζαν ακόμα ο Ελύτης, ο Γκάτσος, ο Χατζιδάκης, ο Τσαρούχης, ο Μόραλης, ο Σαχτούρης, ο Κατσαρός, ο Εμπειρίκος, ο Θεοδωράκης, η Ελλη Αλεξίου, και τόσοι, τόσοι άλλοι.

Τα καλοκαίρια, δραπεύτευε πάντα στην αγαπημένη του Σκύρο.

Η κηδεία του έγινε την επόμενη μέρα του θανάτου του, 9 Οκτωβρίου. Την άλλη μέρα, 10 του μηνός, η εφημερίδα "Ριζοσπάστης", υπό τον τίτλο "Η λαική τέχνη έχασε τον λάτρη της", έγραψε τη σύντομη αυτή νεκρολογία:

"Οι εικαστικές τέχνες, η Εθνική Αντίσταση, το ΚΚΕ και ο "Ριζοσπάστης" έχασαν προχτές αργά το βράδυ έναν εκλεκτό τους άνθρωπο. Τον κομμουνιστή δικηγόρο, λάτρη της λαϊκής τέχνης, διακεκριμένο τεχνοκριτικό και μόνιμο συνεργάτη του "Ρ" (από τη νόμιμη επανέκδοσή του μέχρι τώρα) Νίκο Αλεξίου.Ο Νίκος Αλεξίου υπέκυψε προχτές αργά το βράδυ, στην κλινική όπου νοσηλευόταν τον τελευταίο καιρό, μετά από ένα βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη το καλοκαίρι στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Σκύρο.Τον Ν. Αλεξίου συνόδευσαν χτες στην τελευταία "κατοικία" του στο Νεκροταφείο Καισαριανής, συναγωνιστές, σύντροφοι, συνάδελφοι, φίλοι του και γνωστοί εικαστικοί καλλιτέχνες και τον αποχαιρέτησαν μιλώντας για την πολλαπλή προσφορά του στον αγώνα, στα Γράμματα και στις Τέχνες. Τον αποχαιρέτησαν ο δικηγόρος Γιώργος Δέπος,από μέρους της Διεύθυνσης και της Συντακτικής Επιτροπής του "Ρ" η Αριστούλα Ελληνούδη και από μέρους των εικαστικών καλλιτεχνών η Ντιάνα Αντωνακάτου.
Ο Νίκος Αλεξίου γεννήθηκε το 1906. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ζωγραφική - που ήταν η ιδιαίτερη αγάπη του - στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και Ιστορία της Τέχνης στην Ολλανδία. Από τα φοιτητικά του χρόνια συνδέθηκε με το προοδευτικό, λαϊκό κίνημα και μυήθηκε στο μαρξισμό με "δάσκαλο" τον Γ. Ιορδανίδη. Ασκησε τη δικηγορία, ειδικεύτηκε στα ποινικά και υπερασπίστηκε στα δικαστήρια πολλούς αγωνιστές. Ηταν μέλος της ΚΕ του ΕΑΜ και υπεύθυνος του ΕΑΜ Αττικής με το ψευδώνυμο Καράς."Γεύτηκε" πολλές διώξεις, φυλακές και εξορίες από το 1930 μέχρι το 1950, με τελευταίο τόπο κράτησής του το κολαστήριο της Μακρονήσου.
Βιοποριζόμενος ως δικηγόρος, από το 1952 ασχολήθηκε με την τεχνοκριτική, γράφοντας στο "Βήμα", με το οποίο σταμάτησε τη συνεργασία του το 1967 και σε περιοδικά. Με το "Ρ" συνεργάστηκε από τη νόμιμη επανέκδοσή του και μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού που έφυγε για το νησί του. Στην κλινική, μάλιστα, ζήτησε να του διαβάσει την τελευταία κριτική του στο "Ρ", ο φίλος του Κώστας Τσιγγαρίδας.Η τεχνοκριτική του ήταν συνειδητά και αμετακίνητα η "καθαρή", η "άλλη", η αριστερή ιδεολογικοαισθητικά άποψη για τις εικαστικές τέχνες και γι' αυτό μη αρεστή στα κυκλώματα του εμπορίου της τέχνης. Λάτρευε τη λαϊκή τέχνη, επειδή τη θεωρούσε ως τη γνησιότερη μορφοποίηση της συλλογικής ψυχής του λαού μας.
Στο ενεργητικό του - εκτός από την πληθώρα των κριτικών του για εικαστικές εκθέσεις, άρθρων για θέματα, μορφές, ιδέες και πρόσωπα της προοδευτικής σύγχρονης ελληνικής τέχνης - είχε και τα παρακάτω βιβλία: Το δίτομο "Μοντέρνα Τέχνη", "Αισθητικά Σημειώματα" και "Αναφορά στην Τέχνη". Συνέταξε το θεωρητικό προγραμματισμό για την ίδρυση Οργανισμού Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης και είχε τιμηθεί για τον τεχνοκριτικό του λόγο με Βραβείο του ΥΠΠΟ, επί υπουργίας της Μελίνας Μερκούρη και με το χρυσό μετάλλιο "Δημητρώφ".
Να σημειώσουμε ότι ο Πάνος Ζιβιτσάνος,αντί για στεφάνι, πρόσφερε στο "Ρ" 10.000 δρχ. στη μνήμη του συντρόφου και φίλου του Ν. Αλεξίου."