Sunday, October 16, 2011

«Ζούμε πια με έναν μηχανισμό φόβου»

ΕΝΑΣ «ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ» από την Κύπρο (εργάζεται στο υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού -εκεί, βλέπετε, αυτά τα δύο πάνε μαζί, όπως πρέπει, και δεν είναι προσκολλημένα ούτε με το «Θρησκευμάτων», ούτε με τον ΟΠΑΠ!) «επιστρέφει» στην Ελλάδα, όπου έκανε το διδακτορικό του για να παρουσιάσει ένα καινούριο του βιβλίο («Θεραπεύοντας το σχολείο», εκδόσεις «νήσος»), αλλά κυρίως για να περπατήσει, επιστημονικά, σε μέρη γνώριμα, και να κάνει μία διάγνωση αυτής της φοβερής κρίσης που, εδώ και χρόνια, αποδεδειγμένα πια, βιώνουμε...




Ο Μιχάλης Παπαδόπουλος, γεννημένος το 1952 στη Λεμεσό, με σπουδές στην Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο Aix-Marseille Ι στη Γαλλία, έχω ακούσει να λένε πως ασκεί την επιστήμη του στον δρόμο και όχι στο ιατρείο. Εκεί έξω, στον «πραγματικό κόσμο» όπως λέμε, τον «συνάντησα» τον Απρίλη του 2004, μαζί με ομάδα ψυχιάτρων και ψυχολόγων, να παρεμβαίνει στα του δημοψηφίσματος στην Κύπρο επί του Σχεδίου Ανάν, φωνάζοντας (και εδώ, παραφράζω ελεύθερα την κραυγή τους):

«Ωπα, για σταθείτε ένα λεπτό, ρε παιδιά. Καλούμαστε να εκφράσουμε θέληση και απόφαση, πάνω σ' ένα σχέδιο χιλιάδων λέξεων, που θα καθορίσει τελεσίδικα τη νέα μας πολιτειακή οντότητα, κάτω από το βάρος απειλών, και κάτω από το "χάλκεον χέρι του φόβου". Δεν γίνεται αυτό. Δώστε χώρο στους ανθρώπους να σκεφτούν...»

Τον άκουσα τότε να μιλάει για «μηχανισμό φόβου», ο οποίος προκαλεί αίσθημα αδυναμίας, ανημποριάς και ψυχικής καθήλωσης. Γνώριμα δεν μας ακούγονται όλ' αυτά; Δεν μας θυμίζουν, άραγε, τη δική μας, τώρα, «ψυχική και πνευματική καθήλωση», που κατά τον κ. Παπαδόπουλο οδηγεί αναπόφευκτα στην απόγνωση, «συναίσθημα ανυπόφορο που γρήγορα καταλήγει στην αντιδραστική σκέψη "να τελειώνουμε", να δεχτούμε οτιδήποτε, να τελειώσει η αγωνία»;

Και να 'μαστε τώρα, λοιπόν, όχι στην «Κύπρο του Σχεδίου Ανάν», αλλά στην Ελλάδα ενός άλλου σχεδίου, με παρόμοιο «μηχανισμό φόβου», που έχει εγκλωβίσει κράτος και πολίτες, που πλέον είναι όμηροι, αμφότεροι, «κάποιων Οίκων Ενοχής»!

Διαπρεπείς γάλλοι οικονομολόγοι, στο εκπληκτικό «Μανιφέστο των ανήσυχων οικονομολόγων» (εκδ. Πόλις 2010), επισημαίνουν πως: «Τα θεμέλια της χρηματοοικονομικής εξουσίας δεν αμφισβητήθηκαν. Αντιθέτως τα ευρωπαϊκά κράτη υπό την πίεση διεθνών Οργανισμών και οίκων αξιολόγησης εφαρμόζουν προγράμματα μεταρρυθμίσεων και δομικών αναπροσαρμογών, που αποδεδειγμένα στο παρελθόν επέτειναν την αστάθεια και τις ανισότητες. Ετσι, θα επιδεινώσουν την ευρωπαϊκή κρίση».

«Οι Ελληνες πολίτες νιώθοντας το κράτος τους να παραδίδεται στους "γνωστούς-άγνωστους", αφέντες των αγορών και των οίκων αξιολόγησης, και μαζί του να παραδίδει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματά τους, αντιδρούν με συμπτώματα "εθνικής κατάθλιψης". Η απόγνωση αλλά και ο φόβος ως συναίσθημα που βιώνεται και σωματικά, δηλαδή συναίσθημα που συνοδεύεται με σωματική αγωνία, παραπέμπει σε εικόνες καταστροφής. Τα συναισθήματα αυτά διογκώνονται από ένα έντονο αίσθημα ενοχής, το οποίο καλλιέργησαν έντονα και συστηματικά τα "γνωστά-άγνωστα" κέντρα μιντιοκρατικής εξουσίας φορτώνοντας όλη την ευθύνη για την κρίση στους "διεφθαρμένους και τεμπέληδες Ελληνες"».

Δεν έχει λοιπόν καμία αμφιβολία ο κ. Παπαδόπουλος ότι ζούμε «υπό διαρκή πίεση και υπό το κράτος του φόβου ότι αν δεν συναινέσουμε στο δραστικό ευνουχισμό των δικαιωμάτων μας, θα επέλθει ολοκληρωτικός ευνουχισμός μας». Οι Ελληνες, συμπληρώνει, βιώνουν σήμερα μια πρωτόγνωρη ψυχική κατάσταση αδυναμίας και ματαίωσης μπροστά στην παντοδύναμη εξουσία των τροϊκανών, των αγορών και των οίκων καθώς και τη διαρκή απειλή για ενδεχόμενη νέα επίθεση.

Τελευταία, όλο και πιο συχνά, παρατηρούμε τάσεις φυγής, ακόμη και μετανάστευσης που, κατά τον κύπριο ψυχολόγο, υποδηλώνουν «και μια κρίση εθνικής ταυτότητας η οποία αντανακλάται και σε ατομικό επίπεδο ως κρίση προσωπικής ταυτότητας». Το ερώτημα, λοιπόν, που ανακύπτει είναι το πώς διαχειρίζεται κανείς την κρίση αυτή η οποία σε τελική ανάλυση είναι και κρίση πολιτιστική αλλά και ηθική.

Εδώ, στέκεται για λίγο, όχι επειδή αμφιταλαντεύεται, κάθε άλλο μάλιστα, αλλά μάλλον για να απεγκλωβιστώ εγώ από την αναμονή μιας «χρυσής, μαγικής συνταγής», και να ετοιμαστώ να ακούσω κάτι πολύ πιο εύκολο: Να υιοθετήσουμε όλοι, λέει, «μια πιο υπεύθυνη στάση δημιουργικής αντίστασης».

Τόσο εύκολο; Ναι, θα πει, δίχως δισταγμό, και θα με πάει ακόμα πιο πίσω, σε δύο-τρεις βασικές έννοιες που τις ξέρουμε, λέει, αλλά ίσως δεν τις έχουμε καταλάβει καλά. «Εχει δημιουργηθεί ένας πολιτισμός της εξάρτησης σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο που έχει να κάνει με την απουσία αυτού που στην ψυχανάλυση αποκαλούμε πατρική λειτουργία, η οποία αφορά στην ενσωμάτωση του νόμου (σε συμβολικό επίπεδο), των ορίων, του πλαισίου».

Παρατηρώντας την ελληνική οικογένεια, εύκολα διακρίνουμε το φαινόμενο της "Υπερανεκτικότητας" των γονέων (κατ' επέκταση και του κράτους), «το laissez-faire, όπως το λένε οι Γάλλοι, στη σχέση με τα παιδιά, φαινόμενο που εμποδίζει την ομαλή ψυχοκοινωνική ανάπτυξή τους αφού η καταστρατήγηση των ορίων και των πλαισίων προάγει το άνομο στοιχείο. Το άνομο στοιχείο το συναντά κανείς στις πελατειακές σχέσεις, στη σχέση με το κράτος και τους θεσμούς».

Οταν γεννιέται ένα παιδί, είναι δεμένο ψυχικά και σωματικά με τη μητέρα του. Σ' αυτό το συμβιωτικό ζευγάρι (μάνας-παιδιού, πατρίδας-πολίτη, κ.λπ.), «ο πατέρας πρέπει να επέμβει διά της παρουσίας του και να βοηθήσει το παιδί να επιστρέψει στην κοινωνία, στην κουλτούρα, και να φύγει, να αποχωριστεί από τη φύση-Μάνα».

Σε μία «μητρο-κεντρική» κοινωνία, όπως είναι η ελληνική, ο πατέρας μένει απέξω από το παιχνίδι του μεγαλώματος του παιδιού, και αυτό έχει σοβαρές επιπτώσεις. Γιατί; «Διότι ο πατέρας συμβολίζει τον νόμο, τα όριά του, την κοινωνία έξω» λέει ο κ. Παπαδόπουλος. Και συνεχίζει:

«Βλέπουμε παιδιά μικρά να βγαίνουν με τους γονείς τους στις ταβέρνες ώς αργά, ή και μόνοι τους σε μπαρ και κλαμπ ώς τα ξημερώματα. Είναι σαφές ότι ο πατέρας δεν τους έχει καθορίσει τα πλαίσια. Η μητέρα είναι υπεύθυνη για το μέσα. Το σπίτι, το φαγητό, το ντύσιμο. Δεν απαγορεύεται, ασφαλώς, να συμμετέχει και η μάνα στις αποφάσεις, αλλά υπάρχει, λέμε εμείς στην ψυχανάλυση, μία επικέντρωση στο να βάζει τα όρια ο πατέρας, όσον αφορά το έξω. Δηλαδή: δεν θα αργήσεις πέραν των 11, ας πούμε. Ή, απαγορεύεται να πάρεις μοτοσικλέτα πριν ενηλικιωθείς».

Ακούγονται «κάπως», όλα αυτά; Θα αγριέψουν οι φεμινίστριες; Δεν νομίζω. Η γυναίκα του κ. Παπαδόπουλου, Γαλλίδα, ήταν όπως και αυτός, «παιδιά του Μάη του '68». Δυστυχώς, την έχασε πολύ νωρίς, πριν από 10 χρόνια, από καλπάζουσα ασθένεια. Ηταν φεμινίστρια, και πολύ δραστήρια πολιτικά και επιστημονικά. «Και επειδή ακριβώς διαβάζαμε ψυχανάλυση και προσπαθούσαμε να ανοίξουμε τις γνώσεις και τη σκέψη μας, πολύ εύκολα καταλήξαμε στο ότι, άλλο είναι τα δικαιώματα της γυναίκας, ναι, αλλά γυναίκες που να κατουράνε όρθιες δεν θέλουμε!»

Αλλά, ας επιστρέψουμε σε μερικά από τα πιο ορατά συμπτώματα αυτής της κρίσης. Είναι η ανεργία. Είναι οι μεγάλες ανισότητες. Είναι η φτώχια. Είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός. Τις μέρες αυτές, όλη η χώρα, θαρρείς, τελεί υπό κατάληψη. Υπουργεία, ακόμα και το Εθνικής Αμυνας, σκουπιδότοποι, που τους λέμε και «χώρους υγιεινής ταφής απορριμμάτων», νοσοκομεία, πανεπιστήμια, σχολεία... Εκεί, στα σχολεία, έχει αφιερώσει μεγάλο κομμάτι της δουλειάς του ο κ. Παπαδόπουλος, πιστεύοντας ακράδαντα ότι μεγάλος και σημαντικός είναι ο ρόλος που πρέπει να παίξουν «οι εκπαιδευτικοί που είναι καταρτισμένοι στην κατανόηση των προβλημάτων της βίας, στη διαχείριση του άγχους τους και στην εμψύχωση των παιδιών». Τέτοιοι εκπαιδευτικοί, εάν υπάρχουν, είναι ελάχιστοι. Εδώ, υπάρχει ένα σοβαρό έλλειμμα, που πρέπει να το κοιτάξει άμεσα το υπουργείο Παιδείας. «Ο μεγάλος παιδαγωγός Paulo Freire ονομάζει πολιτική διαύγεια την ανάγκη να κατανοήσουν οι δάσκαλοι ότι ο ρόλος τους ως παιδαγωγών είναι μια πολιτική πράξη που δεν είναι ποτέ ουδέτερη».

*Να αγωνιστούμε για «να επαναφέρουμε τον ανθρωπισμό» είπε πρόσφατα η γνωστή ψυχαναλύτρια Τζούλια Κρίστεβα σε συνέντευξή της στη διάσημη ψυχαναλύτρια Μαρίλια Αϊζενστάιν. Το ζητούμενο, συμπληρώνει ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος κ. Μιχάλης Παπαδόπουλος, είναι «μια ηθική και πολιτιστική επανάσταση η οποία να ξεκινά από το σχολείο. Ενα σχολείο που να προάγει το κοινωνικό δέσιμο και να μην αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες και τις αξίες του ανταγωνισμού, του ατομικισμού, του καταναλωτισμού και της θεοποίησης της εικόνας. Μόνο εάν εγκαταλείψουμε "την παιδαγωγική μοιρολατρία", μπορούμε να πιστέψουμε πως ένα άλλο σχολείο είναι εφικτό. Και, με το ίδιο σκεπτικό, ότι μια άλλη Ελλάδα είναι εφικτή, εφόσον όλοι, συνεργατικά, δουλέψουμε, ο καθένας στον τομέα του, για να θεραπεύσουμε την υπάρχουσα Ελλάδα, που κανένας μας δεν θέλει πια».

ΥΓ: Το κομματι δημοσιεύεται στη σελίδα "Ανθρωπων Εργα & Ημέρες" της "Κυριακάτικης" Ελευθεροτυπίας, 16.10.2011.

Παρουσίαση του βιβλίου του κ. Παπαδόπουλου, σε διπλανή στηλη για το ΒΙΒΛΙΟ.

No comments:

Post a Comment

Ο Νορβηγός ζογκλέρ*

  Στο τρένο, Παρασκευή κατά τις 11.30 το πρωί, από Κηφισιά-Μοναστηράκι. Ως το Ηράκλειο είχε γεμίσει το βαγόνι μας. «Ποιοι είμαστε;», θα αναρ...