"ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΠΕΙΝΗ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΠΟΥ ΚΟΙΜΗΘΗΚΕ..."

ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ (1895-1965), Μικρασιάτης λογοτέχνης, ζωγράφος και αγιογράφος. Ο λόγος του για την Κοίμηση της Παναγίας, εκτός από συγκινητικός, εκφράζει με τον πιο απλό και καρδιακό τρόπο γιατί ο Έλληνας ορθόδοξος χριστιανός νοιώθει τόσο κοντά του την Μητέρα του Χριστού. Της απευθύνεται, μάλιστα, σε πρώτο πρόσωπο και της λέει: «Ο Χριστός έγινε άνθρωπος δια την σωτηρίαν μας. Θαρρευόμενοι εις την ανθρώπινην φύσιν οπού έλαβε, νοιώθουμε και τον φόβον επειδή είναι Χριστός. Ενώ εις Εσένα θαρρευόμαστε περισσότερο, κι ερχόμεθα κοντά Σου ωσάν σε μητέρα και αδελφήν μας, επειδή είσαι άνθρωπος ωσάν κι εμάς».

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ του «Παναγία και Υπεραγία» (Εκδόσεις Αρμός), είναι για πολλούς Χριστιανούς μόνιμο, γλυκύτατο ανάγνωσμα κάθε Δεκαπενταύγουστο, που ονομάζεται και Πάσχα του Καλοκαιριού και που «μοσχοβολά όλη η χώρα μας από την μυστική ευωδία της Θεοτόκου». Η περιγραφή του για το πώς βιώνει ο λαός τη μεγάλη αυτή γιορτή, είναι απλή και «τα λέει» όλα: «Οι γυναίκες μας είναι στολισμένες με τα’ όνομά της. Τα χωριά μας, τα βουνά, οι κάμποι, τα νησιά, οι ακροθαλασσιές, οι κάβοι είναι αγιασμένα από τα ερημοκκλήσια κι από τα μοναστήρια τους.  Τα καίκια και τα καράβια μας έχουνε γραμμένα επάνω στη μάσα και στην πρύμνη το γλυκό τα’ όνομά της.» Αληθινά στην Ελλάδα μας, και στη Κύπρο, βεβαίως, συμπληρώνουμε εμείς: «Επί Σοι χαίρει, Κεχαριτωμένη, πάσα η κτίσις»…

Ο ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ δεν έχει γράψει μόνο για την Παναγία. Την έχει αγιογραφήσει κιόλας, και μάλιστα με έναν τρόπο που αναδεικνύει σε όλο του το μεγαλείο αυτό που ο ίδιος ονομάζει γλυκύ και μελαγχολικό της πρόσωπο. «Η Παναγία είναι η πικραμένη χαρά της Ορθοδοξίας. Το “χαροποιόν πένθος”, η “χαρμολύπη μας”, “ο ποταμός ο γλυκερός του ελέους”, “ο λιμήν των χειμαζομένων”». Αυτό το στοιχείο της χαρμολύπης, άρρηκτα συνδεδεμένο με το πρόσωπο της Παναγίας, έχει εμπνεύσει πολλούς και σπουδαίους καλλιτέχνες στα έργα τους. Αλλά ακόμα κι όταν αυτά δεν φιλοτεχνήθηκαν ή δεν γράφτηκαν ειδικά για την Παναγία, κριτικοί, πνευματικοί άνθρωποι και απλοί πολίτες από διάφορες χώρες τα συνέδεσαν με αυτό που ο Κόντογλου μόλις ονόμασε «χαροποιόν πένθος».

ΓΙΑ παράδειγμα, τον ίδιο χαρακτηρισμό, εκείνον της "χαρμολύπης",  αποδίδουν σπουδαίοι κλασσικοί συνθέτες και κριτικοί στο περίφημο Αντατζιέτο του 4^ου μέρους της «5^ης Συμφωνίας» του Γκούσταβ Μάλερ, που έγινε ευρύτερα γνωστή από την κινηματογραφική απόδοση του αριστουργήματος του Τόμας Μάν «Θάνατος στη Βενετία». Ο Μάλερ έγραψε αυτό το μέρος της Συμφωνίας ως ερωτικό τραγούδι στην αγαπημένη του Άλμα. Η μελαγχολική, γλυκειά μελωδία του, όμως, σου αφήνει στο τέλος μιαν απαράμιλλη γεύση χαράς που όμως δεν μπορεί να εκδηλωθεί παρά μόνο με μια δύναμη που έρχεται από μέσα, και μένει εκεί.