Το μεγαλύτερό μας πρόβλημα

Προπαγάνδα. Ας ξεκινήσουμε συμφωνώντας, τουλάχιστον, στον ορισμό: Είναι η συνειδητή διαστρέβλωση της πραγματικότητας ούτως ώστε με την συστηματική επανάληψη αυτής, της διαστρέβλωσης, να επιτευχθεί ο στόχος που είναι να πειστεί η κοινή γνώμη, ή έστω ένα μεγάλο τμήμα της, ότι μπορεί τα πράγματα να είναι όντως έτσι.

Η αισχρή αυτή τέχνη αποτελεί πλέον μέρος της καθημερινότητάς μας. Ασκείται από πολιτικούς για να χαλιναγωγούν τις μάζες – χρησιμοποιώ αυτόν τον απεχθή όρο, διότι έτσι αντιλαμβάνονται τους πολίτες. Όσο μεγαλύτερο είναι το λεγόμενο «επίμαχο θέμα» - πχ, η διαχείριση μιας σοβαρής οικονομικής κρίσης, η διεκδίκηση της ψήφου πολιτών σε επερχόμενες εκλογές, η ψήφιση ενός σημαντικού νομοσχεδίου, η αξιολόγηση ενός μεγάλου διεθνούς ζητήματος, η διαπραγμάτευση για την επίλυση ενός δύσκολου και χρόνιου προβλήματος.

Νομίζω πως καταλαβαινόμαστε.  Τουλάχιστον όσοι εξακολουθούν να κρατούν σημειώσεις στη μνήμη τους, να διαβάζουν κείμενα από αξιόπιστες πηγές, να ανταλλάσσουν απόψεις και προβληματισμούς με ανθρώπους που λειτουργούν και σκέφτονται έτσι. Να μην καταναλώνουν ό,τι τους σερβίρουν έτοιμο.

Είναι μια δύσκολη και επίπονη διαδικασία αυτή. Ο εύκολος δρόμος είναι να διαβάζεις διαγώνια, να ακούς λίγο, να αρκείσαι στην περίληψη και να πιστεύεις εκείνα που βολεύουν εσένα και τον τρόπο ζωής σου.Αυτός ο δρόμος είναι ο πιο περπατημένος. Συνωστισμός επικρατεί. Πλήθος τον επιλέγει. Αυτό το πλήθος είναι η χαρά των προπαγανδιστών. Το κερδίζουν εύκολα, χαιδεύοντάς το. Όσο για τους υπόλοιπους, φτιάχνουν ένα αληθοφανές ανάγνωσμα, το οποίο και καθ’ οδόν εμπλουτίζουν με αδιάσειστα, τάχα, στοιχεία.Τέτοια, είναι δύσκολο να βρεις στην πολιτική σήμερα. Ιδίως τώρα που τα ΜΜΕ, κάποτε το μαντρόσκυλο που φύλασσε τα πρόβατα από τους λύκους, είναι αποδεκατισμένα και επιβιώνουν χάρη στα Survivors.

Το σκηνοθετημένο δράμα, εκτός του ότι ναρκώνει τον εγκέφαλο, εξαφανίζει και τα στοιχεία.Χάρη σε μερικά καταξιωμένα διεθνή μέσα ενημέρωσης που αντέχουν να ασκούν δημοσιογραφία όπως πρέπει, έχουμε τεκμηριωμένη ενημέρωση και παροχή πληροφοριών που πολλές φορές ανατρέπουν τα προπαγανδιστικά αναγνώσματα.

Όμως και πάλι, είναι τόσο βαθιά η νάρκωση μεγάλης μερίδας των πληθυσμών (ακόμα και εκείνων που κατέχουν πτυχία και ειδικότητες), που ακόμα και σοβαρές αποκαλύψεις δεν καταφέρνουν πάντα να γκρεμίσουν τα καθεστώτα της παραπλάνησης και του ψεύδους.

Το απόσπασμα που ακολουθεί από ημερίδα στην οποία συμμετείχε ένας από τους μεγαλύτερους διανοούμενους της εποχής μας, ο Αλμπέρ Καμύ, μιλάει για την κοινωνία του ατομικισμού και εκείνην του κολεκτιβισμού. Το δεύτερο αφορά τις παλιές κομμουνιστικές χώρες. Που και αυτές όμως, έχουν περάσει στην όχθη του ατομικισμού, ίσως και περισσότερο από τις κλασικές δυτικές που τον είχαν σήμα κατατεθέν τους. Αυτός ο ατομικισμός, επειδή ακριβώς είναι μεγάλος πια σε μέγεθος και μικρός σε πνευματική ενδυνάμωση, αποτελεί το πιο γόνιμο έδαφος που μπορεί να βρει ο κάθε προπαγανδιστικός μηχανισμός για να ανθίσει. Αυτό, για μένα, είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα και αγκάθι της εποχής μας. Και δεν ξέρω πως θα το ξεριζώσουμε.

«Μία από τις αδυναμίες του δυτικού πολιτισμού είναι, εν πάση περιπτώσει, η συγκρότηση του ατόμου αποσπασμένου από την κοινότητα, του ατόμου που θεωρείται ως όλον. Για να συνοψίσω λίγο όσα δεν είπα και τόσο καλά πριν από λίγο, μου φαίνεται πως η δυτική κοινωνία σήμερα πεθαίνει από υπερβολικό ατομικισμό, ενώ η κοινωνία των ανατολικών κρατών δεν έχει ακόμα γεννηθεί, εξαιτίας του υπερβολικού κολεκτιβισμού. Στον βαθμό που ο ατομικισμός μας θα επανέλθει προς μια σαφή έννοια καθηκόντων της κοινότητας, και που, παράλληλα, ο ανατολικός κολεκτιβισμός θα δει να ξεπροβάλλουν τα πρώτα σπέρματα της ατομικής ελευθερίας, τότε θα προοδεύσουμε» - Αυτά έλεγε τον Απρίλιο του 1955 όταν πήγε στην Αθήνα ο Γαλλοαλγερινός συγγραφέας Αλμπέρ Καμύ, 1913-1960, ως προσκεκλημένος της Ελληνογαλλικής Πολιτιστικής Ένωσης ως κεντρικός ομιλητής σε συμπόσιο για το μέλλον τους ευρωπαϊκού πολιτισμού, με συνομιλητές διακεκριμένους Έλληνες διανοούμενους όπως ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, και άλλοι. Το κείμενο που συντάχθηκε με βάση την ηχογράφηση που έκανε ο Ανδρέας Εμπειρίκος, κυκλοφορεί σε βιβλίο από τις εκδόσεις Πατάκη, και φαντάζει σήμερα, τ/όσα χρόνια μετά, ανατριχιαστικά επίκαιρο.

(*) Από τη στήλη μου Πρόσωπα & Προσωπεία στον "Φιλελεύθερο" Κύπρου, 18.04.2018

Ο κόσμος του βιβλίου που λέει «όχι» στους ναζιστές*

Το φθινόπωρο του 2016 μια ομάδα νεοναζιστών πραγματοποίησε πορεία στην εβραϊκή συνοικία του Βερολίνου φωνάζοντας συνθήματα μίσους. Πέρασαν μπροστά και από το βιβλιοπωλείο Τουχόλσκι, που πήρε το όνομά του από τον γερμανοεβραίο συγγραφέα Κουρτ Τουχόλσκι, και που είναι το μόνο που διαθέτει όλο του το έργο.

Ο ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου, Γιέργκ Μπράουνστορφ, 58, στάθηκε σιωπηλός στην πόρτα του μαγαζιού του, και δεν του άρεσε αυτό που είδε.

Την άνοιξη του 2017, οι ακροδεξιοί διαδηλωτές επέστρεψαν πάλι. Με τον ίδιο θυμό στα πρόσωπα, το ίδιο μίσος να βγαίνει σαν φαρμάκι από τα συνθήματά τους. Μέσα του, ο κ. Μπράουνσντορφ αποφάσισε την επόμενη φορά να μην είναι απλός θεατής.

Και εκείνη η φορά ήρθε ένα παγωμένο πρωινό τον περασμένο μήνα. Μόλις μαθεύτηκε ότι οι ναζιστές ήρθαν πάλι, αμέσως ειδοποιήθηκαν και ήρθαν όλοι εκείνοι, πελάτες και φίλοι πελατών του βιβλιοπωλείου Τουχόλσκι, και άρχισαν να οργανώνουν την δική τους αντίδραση. Ο βιβλιοπώλης τους μοίρασε πολύχρωμες σφυρίχτρες. Άπλωσαν τα πανό τους. Ενεργοποίησαν τα μικρόφωνά τους, και από τα μεγάφωνα ακούστηκε ήρεμη αλλά και αποφασιστική η διαμαρτυρία τους, «έξω οι Ναζί». Πολλοί έφεραν κατσαρόλες και κουτάλια, κάνοντας με αυτά τον σχετικό θόρυβο όταν οι νεοναζιστές, ακροδεξιοί ρατσιστές άρχισαν να ψελλίζουν τα δικά τους.

Και έτσι, με αυτόν τον απλό και πολιτισμένο τρόπο, εκείνοι που πρεσβεύουν το μίσος, τη βία και τον διχασμό πήραν την απάντησή τους. Το υγιές κομμάτι της κοινωνίας τους λέει «όχι». Περίπου 300 πολίτες μαζεύτηκαν από την γειτονιά για να προστατεύουν το βιβλιοπωλείο μα, κυρίως, τις αξίες τους.

Όπως επισημαίνει η Σάλι Μακ Γκρέιν, δημοσιογράφος και συγγραφέας και η ίδια, στους Τάϊμς της Νέας Υόρκης, η Γερμανία έχει μια μακρά παράδοση στα ανεξάρτητα, μικρά βιβλιοπωλεία, που υπάρχουν σε όλες σχεδόν τις πόλεις της, σε όλες σχεδόν τις γειτονιές τους. Η Τζοάνα Χάαν, Πρόεδρος της Γερμανικής Ένωσης Βιβλιοπωλών στο Βερολίνο και Βραδεμβούργο, είπε ότι η κινητοποίηση του κ. Μπράουνσντορφ εναντίον των νεοναζιστών είναι μέρος μιας παράδοσης κοινωνικών παρεμβάσεων που έχουν τα μικρά βιβλιοπωλεία στην Γερμανία.

Κι ας μην ξεχνάμε, βεβαίως, ότι κατά την διάρκεια του ναζισμού, το βιβλίο ήταν από τα πρώτα θύματα του άγριου χιτλερικού καθεστώτος. Τόσο πολύ φοβούνται τη γνώση οι απαίδευτοι φασίστες, που καίνε τα βιβλία.

Η ιστορία αυτή του βιβλιοπώλη κ. Μπράουνσντορφ, που ενέπνευσε και κινητοποίησε τους συντοπίτες και πελάτες τους για καλό σκοπό, είναι εκείνες που σου φέρνουν χαμόγελο και ελπίδα. Γιατί πολύ μαύρο έχει πέσει τελευταία…

Εικονογράφηση: «Έξω οι Ναζί». Διαδήλωση των φίλων του βιβλίου στο Βερολίνο. Φωτογραφία του Gordon Welters για την New York Times.

(*) Από την στήλη μου Πρόσωπα & Προσωπεία στην εφημερίδα "Φιλελεύθερος" της Κύπρου

Βιβλίου απόσπασμα

«Με είχανε βάλει στο ζυγό είκοσι ολόκληρα χρόνια με την θέληση μου ( αυτό είναι το χειρότερο), για να καταλήξω εδώ μπροστά σε μια σειρά άχρηστα πράγματα, κατά την γνώμη μου , ή που , κι αν είναι χρήσιμα, πανάθεμά τα, δεν αξίζουν, όσο αυτή η υπόθεση που λέγεται ζωή και νιάτα. Τα καλύτερα χρόνια τα σπατάλησα σαν το μερμήγκι, κουβαλώντας και σιάχνοντας αυτό το κωλόσπιτο, οικοδομώντας τελικά αυτόν τον μπιντέ, είκοσι χρόνια μου κατάπιε η καταβόθρα του, κι εγώ τώρα έχω μείνει στυμμένο λεμόνι, σταφιδιασμένο πρόσωπο, για έναν μπιντέ. Με τέτοιες σκέψεις τράβηξα το καζανάκι και μετά πήγα στο παράθυρο να αναπνεύσω λιγάκι, ν’ ακούσω τον ήχο της πόλης. Από παντού ερχόταν ένας παράξενος θόρυβος. Δεν ήταν ο γνωστός θόρυβος από τα αυτοκίνητα. Άλλου είδους αυτός:Ένα επίμονο πλατς -πλατς σκέπαζε κάθε βοή. Έστησα αυτί και κατάλαβα. Όλο το λεκανοπέδιο της Αττικής είχε μεταβληθεί σ’ έναν απέραντο μπιντέ κι είχαμε καθίσει όλοι επάνω και πλενόμασταν, πλενόμασταν, πλενόμασταν, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες καζανάκια, χύνοντας καταρράκτες νερού, χαιρετούσαν την πρόοδο μας». Μάριος Χάκκας, Ο Μπιντές, 1970, Εκδόσεις Κέδρος

Εάν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο…

Ένα πάντα επίκαιρο, συγκλονιστικό μάθημα ζωής από έναν απόστρατο του αμερικανικού ναυτικού, που μας συμβουλεύει πώς να ξεκινάμε τη μέρα μας.

Ο πρώην Ναύαρχος του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού Ουίλιαμ Χάρι Μακ Ρέϊβεν, 62, μας δείχνει πώς να αδράξεις την ημέρα επιτελώντας αυτό το μικρό, απλό καθήκον, κάθε πρωί μόλις σηκωθείς:

«Εάν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο, ξεκίνα φτιάχνοντας πρώτα το κρεβάτι σου. Στρώνοντας κάθε πρωί το κρεβάτι σου, επιτελείς το πρώτο σου καθήκον της ημέρας. Θα σου χαρίσει μια μικρή αίσθηση υπερηφάνειας, και θα σε ενθαρρύνει να πραγματοποιήσεις κι άλλο. Κι άλλο, κι άλλο. Το στρώσιμο του κρεβατιού ενισχύει το γεγονός ότι τα μικρά πράγματα στη ζωή έχουν τελικά σημασία. Αν δεν μπορείς να κάνεις σωστά αυτά τα μικρά πράγματα, δεν θα μπορέσεις ποτέ να διεκπεραιώσεις σωστά και τα μεγάλα. Αν πάλι τύχει να έχεις μια δύσκολη μέρα, θα γυρίσεις σε ένα σπίτι όπου τουλάχιστον θα σε περιμένει ένα στρωμένο κρεβάτι. Το οποίο μάλιστα έστρωσες εσύ. Και ένα ωραίο, στρωμένο από σένα κρεβάτι θα σε παρηγορήσει ότι η επόμενη μέρα θα είναι καλύτερη».

Ο ναύαρχος εν αποστρατεία ήταν διοικητής επίλεκτων μονάδων στον πόλεμο του Περσικού Κόλπου, καθώς και στην επιχείρηση εξόντωσης του τρομοκράτη Οσάμα Μπιν Λάντεν. Στην Αμερική θεωρείται ήρωας. Τον Μάιο του 2014, εκφώνησε λόγο στην τελετή αποφοίτησης στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, απ’ όπου αποφοίτησε και εκείνος το 1977. Η ομιλία του είχε τίτλο «Αν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο», και ξεκίνησε με αυτήν την συμβουλή που παρέθεσα πιο πάνω. Και συνεχίστηκε κάπως έτσι:

«Για μα περάσει κάποιος την ειδική εκπαίδευση του αμερικανικού ναυτικού, SEAL, (σσ: κάτι σαν τις δικές μας Ομάδες Υποβρυχίων Καταστροφών, ΟΥΚ), υπάρχει και μια δοκιμασία κολύμβησης μεγάλων αποστάσεων. Μία από αυτές είναι νυχτερινή. Πριν αρχίσει, ο εκπαιδευτής ενημερώνει με χαριτωμένο τρόπο τους εκπαιδευόμενους για κάθε είδους καρχαρία που υπάρχει στη θαλάσσια περιοχή ανοικτά του Σαν Κλεμέντε, στην Καλιφόρνια.

Σε διαβεβαιώνουν βέβαια ότι κανένας εκπαιδευόμενος δεν έχει ποτέ φαγωθεί από καρχαρία σ αυτά τα νερά. Ταυτόχρονα όμως διδάσκεσαι ότι εάν ένας καρχαρίας αρχίσει να σε περικυκλώνει, κράτα τη θέση σου. Μην πανικοβληθείς. Μην τραπείς σε φυγή. Κι αν παρόλα αυτά ο καρχαρίας, πεινασμένος για ένα μεταμεσονύκτιο μεζέ πεταχτεί προς το μέρος σου, τότε μάζεψε όλη σου τη δύναμη και γρονθοκόπησέ τον εκεί που εξέχει η μουτσούνα του, και θα δεις ότι θα κάνει αμέσως στροφή και θα απομακρυνθεί. Υπάρχουν πολλοί καρχαρίες στον κόσμο.  Εάν ελπίζεις να ολοκληρώσεις την δοκιμασία, θα πρέπει να τους αντιμετωπίσεις. Άρα, εάν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο, μην κάνεις πίσω όταν βρεθείς αντιμέτωπος με καρχαρίες.

Έπειτα από πολλές εβδομάδες σκληρής εκπαίδευσης, η ομάδα μου των SEAL που αποτελείτο αρχικά από 150 άνδρες έμεινε μόνο με 42. Είχαμε έτσι, πληρώματα 7 ανδρών για 6 σκάφη φουσκωτά. Εγώ ήμουν στο φουσκωτό με τους ψηλούς και μεγαλόσωμους. Όμως το καλύτερο πλήρωμά μας ήταν εκείνο με τους μικρόσωμους. Το «Μάντσκιν Πλήρωμα», όπως το λέγαμε. (σ.σ: Μάντσκιν λέγονταν τα μικρά ανθρωπάκια με την τσιριχτή φωνή στον περίφημο Μάγο του Οζ). Ούτε ένας από αυτούς ήταν πάνω από 1,67μ.

Το πλήρωμα αποτελείτο από έναν Ινδιάνο Αμερικανό, έναν Αφροαμερικανό, έναν Πολωνοαμερικανό, έναν Έλληνοαμερικανό, έναν Ιταλοαμερικανό, και δύο δυνατά παιδιά από τις Μεσοδυτικές Πολιτείες. Ήταν καλύτεροι σε όλα από τα πληρώματα των άλλων σκαφών. Τα μεγαλόσωμα παιδιά, ήταν πάντα οι πλακατζήδες και πείραζαν τους μικρόσωμους συναδέλφους τους επειδή φορούσαν μικροσκοπικά βατραχοπέδιλα. Κάπως όμως, αυτά τα μικρά τυπάκια από κάθε γωνιά της χώρας, κάθε γωνιά του κόσμου, ήταν αυτοί που γελούσαν τελευταίοι. Κολυμπώντας γρηγορότερα απ’ όλους, και φτάνοντας στην ακτή πολύ πριν τους υπόλοιπους.

Η εκπαίδευση SEAL ήταν μεγάλο μάθημα. Τίποτα δεν είχε τόση σημασία, όσο η θέλησή σου να επιτύχεις. Ούτε το χρώμα του δέρματός σου, ούτε η εθνική σου καταγωγή, ούτε η εκπαίδευση, ούτε και η κοινωνική σου θέση.  Εάν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο, λοιπόν, μέτρα τον άλλο από το μέγεθος της καρδιάς του, όχι από το μέγεθος του βατραχοπέδιλού του.

Η 9^η εβδομάδα της εκπαίδευσης είναι γνωστή και ως «Εβδομάδα της Κολάσεως». Επί 6 μερόνυχτα άυπνος, με απίστευτη και διαρκή ψυχική και σωματική δοκιμασία, και από την Τετάρτη εκείνης της εβδομάδος, μέσα σε λασπώδη βάλτο. Το νερό που εισρέει ορμητικά εκεί σχηματίζει ένα τεράστιο λασπώδες κύμα που καλύπτει ολότελα τους εκπαιδευόμενους. Είσαι εκεί, παγιδευμένος, προσπαθώντας να επιζήσεις μέσα σε παγωμένα λασπόνερα και ψυχρό αέρα που ουρλιάζει.

Το βράδυ της Τετάρτης, η ομάδα μου είχε παραβιάσει κάποιους κανόνες και της επιβλήθηκε ποινή να βυθιστούμε ολόκληροι στο νερό, εκτός από το κεφάλι μας. Οι εκπαιδευτές μας είπαν ότι θα μπορέσουμε να βγούμε από τα παγωμένα λασπόνερα μόνο εάν πέντε από εμάς δηλώσουν παραίτηση και δεν αποφοιτήσουν.

Όπως κοιτούσαμε ο ένας τον άλλον, βλέπαμε ότι ο καθένας ήταν έτοιμος να παραδοθεί. Έμεναν ακόμα 8 ώρες μέχρι να βγει ο ήλιος και να τελειώσει το μαρτύριο της παγωνιάς. Ακούγονταν τόσο δυνατά τα μουγκρητά των εκπαιδευόμενων, που ήταν δύσκολο να ακούσεις οτιδήποτε άλλο.

Και τότε, μια φωνή ήχησε μέσα στη νύχτα. Μια φωνή που τραγουδούσε. Το τραγούδι ήταν φάλτσο. Αλλά η φωνή έβγαινε με μεγάλο ενθουσιασμό. Η μία φωνή έγινε δύο. Οι δύο, τρεις. Και πολύ γρήγορα όλη η ομάδα τραγουδούσε. Οι εκπαιδευτές απειλούσαν ότι θα μας κρατούσαν περισσότερο χρόνο μέσα στη λάσπη, αλλά συνεχίσαμε να τραγουδάμε, πιο δυνατά ακόμα. Και κάπως, τότε, η λάσπη μας φάνηκε λίγο πιο θερμή, ο άνεμος λίγο πιο ήμερος και η αυγή όχι τόσο μακριά πια.

Εάν έμαθα κάτι από όλα μου τα ταξίδια στον κόσμο, αυτό είναι η δύναμη της ελπίδας. Η δύναμη ενός ανθρώπου, ενός Ουάσιγκτον, ενός Λίνκολν, ενός Μάρτιν Λούθερο Κίνγκ, ενός Νέλσον Μαντέλα, ακόμα και ενός νεαρού κοριτσιού από το Πακιστάν, της Μαλάλα, που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, χαρίζοντας στους υπόλοιπους ανθρώπους ελπίδα.

Έτσι λοιπόν, αν θέλεις να αλλάξεις τον κόσμο, άρχισε τη μέρα σου με μια δουλειά τελειωμένη, το κρεβάτι σου. Βρες κάποιον να σε βοηθήσει να τα βγάλεις πέρα στη ζωή. Δείξε σεβασμό σε όλους. Μάθε ότι η ζωή δεν είναι δίκαιη, ότι και εσύ θα πέσεις συχνά. Αλλά πάρε κάποια ρίσκα, στάσου όρθιος όταν έρθουν οι δύσκολοι καιροί, αντιμετώπισε τους bullies, βοήθα τους πεσμένους να σηκωθούν, και προσπάθησε να μην τα παρατήσεις ποτέ. Εάν τα κάνεις αυτά, η επόμενη γενιά, και εκείνες που θα ακολουθήσουν, θα ζήσουν σε έναν κόσμο πολύ καλύτερο από τον σημερινό».

                                ***************

Αυτές τις ημέρες του Πάσχα, των Ορθοδόξων τώρα, των καθολικών την προηγούμενη εβδομάδα, μηνύματα ανορθωτικά έχουν πλημμυρίσει το διαδίκτυο. Πώς να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Τι να κάνουμε για να γίνει ο κόσμος μας καλύτερος. Και λοιπά. Τα τελευταία χρόνια, έρχονται και ξανάρχονται στην επιφάνεια τα λόγια ετούτα του Αμερικανού ναυάρχου. Που εμπεριέχουν και αυτά ένα στοιχείο «πίστης», και που τα συναντάς στις Γραφές, στις Εκκλησίες και στα λόγια των πνευματικών.

Όπως ότι στον αγώνα σου θα πέσεις πολλές φορές, αλλά αξία έχει να μην απογοητευθείς και να ξανασηκωθείς. Ή ότι, δεν μετράμε τους ανθρώπους από το χρώμα του δέρματος ή από το πάχος του πορτοφολιού τους. Και σίγουρα ότι, η τήρηση ενός καθημερινού προγράμματος, αρχίζοντας από τα μικρά, πρακτικά πράγματα, έχει την σημασία και την αξία της.

Το βίντεο του Ναυάρχου, https://youtu.be/U6OoCaGsz94, έχει γίνει viral. Και το βιβλίο του, Make Your Bed (Στρώσε το κρεβάτι σου), μπεστ σελερ.