Ένα βλακόμετρο θα ήτο ό,τι πρέπει

Ο Ζουράρις στη Βουλή με πέδιλο

«O Μητσοτάκης, φευ, βλαστήμησε βαρειά εναντίον μου,  εξύβρισε την όλη πολιτική και πνευματική μου σταδιοδρομία, και ουδόλως, μέχρι σήμερα, χλανίσκιον έστω μετανοίας ενεδύσατο». Τάδε έφη  ο σε παραλήρημα  ευρισκόμενος βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Κώστας Ζουράρις, προσπαθώντας να εξηγήσει γιατί απείχε από την προχθεσινή ψηφοφορία στην ολομέλεια της βουλής για την εκλογή της νέας Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, Αικατερίνης Σακελλαροπούλου, παρά το γεγονός ότι το ίδιο του το κόμμα την ψήφισε.

> Για ένα θέμα τόσο μεγάλης σημασίας, δηλώνει ότι δεν πήγε να ψηφίσει, διότι ο Μητσοτάκης δεν του ζήτησε συγγνώμη που κάποτε, όπως ισχυρίζεται, τον προσέβαλε. Μερικές φορές, παρόλο που βγαίνει από τα όρια της Δημοκρατίας, τείνω να συμφωνώ με τον την άπιοψη του αείμνηστου Μάνου Χατζιδάκι, που έλεγε ότι για να επικυρωθεί η εκλογή κάποιου από τον λαό ως βουλευτή, πρέπει αυτός να περάσει και ένας τεστ βλακόμετρου!

Ημέρα μνήμης και πόνου*

Σε καιρούς που η μνήμη εξασθενίζει, δυστυχώς επιλεκτικά, ήταν σαν βάλσαμο στην πληγή της ναζιστικής θηριωδίας που δεν θα κλείσει ποτέ, η χθεσινή μέρα μνήμης για τα 6 εκατομμύρια των Εβραίων που έχασαν τη ζωή τους στα γερμανικά κρεματόρια. Το λίγο που είχα να προσφέρω ήταν μια προσευχή σε όσους χάθηκαν, και μια ολοήμερη αποχή, χθες, από όλες τις συνηθισμένες δραστηριότητές μου.

Διάβασα ξανά, υπογραμμισμένα αποσπάσματά μου από την φοβερή Νύχτα του συγγραφέα Έλι Βίσελ, το βιβλίο στο οποίο περιγράφει τα όσα έζησε στα στρατόπεδα του Άουσβιτς και του Μπούχενβαλτ, όπως αυτό:

«Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνη τη νύχτα, την πρώτη νύχτα στο στρατόπεδο, η οποία μετέτρεψε όλη μου τη ζωή σε μια νύχτα μακρά, επτά φορές καταραμένη και επτά φορές σφραγισμένη. Ποτέ δεν θα ξεχάσω τον καπνό. Τα πρόσωπα των μικρών παιδιών, που είδα τα κορμιά τους να μετατρέπονται σε στεφάνια καπνού κάτω από έναν σιωπηλό γαλάζιο ουρανό. Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνες τις φλόγες που δαπάνησαν την πίστη μου για πάντα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την νυχτερινή σιωπή που μου στέρησε δια παντός κάθε μου επιθυμία για ζωή. Δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνες τις στιγμές που δολοφόνησαν τον Θεό μου, και την ψυχή μου, και έκαναν τα όνειρά μου στάχτη. Ποτέ δεν θα ξεχάσω αυτά τα πράγματα, ακόμα κι αν καταδικαστώ να ζήσω όσο ο Θεός ο ίδιος. Ποτέ.»

Είδα ξανά, για νιοστή φορά (όπου «ν» άγνωστο), την συγκλονιστικότερη απ’ όλες τις ταινίες του Σπίλμπεργκ, Η Λίστα του Σίντλερ (φωτό). Του ήρωα, Γερμανού βιομήχανου ο οποίος, παρόλο που ήταν μέλος του Ναζιστικού Κόμματος, κατάφερε να σώσει περισσότερους από χίλιους Πολωνό-Εβραίους πρόσφυγες από το Ολοκαύτωμα, απασχολώντας τους στα δικά του εργοστάσια.

Άκουσα το μουσικό θέμα της ταινίας, που έγραψε ο μέγας Τζόν Ουίλιαμς. Αλλά την άκουσε σε μια εκδοχή, που με έκανε για πολλοστή φορά, όχι απλώς να δακρύσω, αλλά να κλαίω σχεδόν με λυγμούς.

 Σ’ αυτό εδώ το βίντεο, θα δείτε την Νταβίντα Σέφερς, που παίζει αγγλικό κόρνο, να δίνει όλη της τη ψυχή στην ερμηνεία του κομματιού. Λίγους μήνες πριν, είχε κερδίσει έναν διαγωνισμό, που της έδινε το δικαίωμα να είναι μέλος της Ορχήστρας του Άμστερνταμ που, σε μια επέτειο του Ολοκαυτώματος, θα παρουσίαζε ολόκληρο το έργο του Ουίλιαμς. Η Νταβίντα υποφέρει από μια σπάνια και επίπονη μυοσκελετική πάθηση, που την δυσκόλεψε πολύ στην μουσική της σταδιοδρομία. Νόμισε ότι δεν θα μπορούσε ποτέ ξανά να παίξει τα αγαπημένα της κομμάτια, ως μέλος μιας μεγάλης ορχήστρας. Εκείνο το βράδυ, όχι μόνο κατάφερε να νικήσει τους πόνους της, αλλά έκανε όλο τον κόσμο που ήταν εκεί, να την χειροκροτήσει με ενθουσιασμό. Στο ακροατήριο ήταν και η κόρη της, που εκείνο το βράδυ έγινε 18 ετών.

Δείτε το  Είμαι σίγουρος ότι θα χειροκροτήσετε και εσείς!

Ακόμα χθες, στον απόηχο των πραγμάτων, αφιέρωσα τις υπόλοιπες ώρες της ηθελημένης σιωπής μου στον Κόμπι Μπράϊντ, αυτόν τον γίγαντα του αμερικανικού μπάσκετ, που σκοτώθηκε μαζί με την 13χρονη κορούλα του Γιάννα, και άλλου 7 κατά την πτώση ελικοπτέρου στην Καλιφόρνια. Διάβασα την εκπληκτική επιστολή που του είχε στείλει κάποτε ένας ένθερμος οπαδός της Μπόστον Σέλτικς, λέγοντάς του εν κατακλείδει, «σε μισώ που είσαι τόσο σπουδαίος παίκτης, και πάντα μας κερδίζεις». Ο Μπράϊαντ ήταν ο ηγέτης των Λέϊκερς του Λος Άντζελες, και θεωρείται, μαζί με τον Μάϊκλ Τζόρνταν των Σικάγο Μπουλς, οι 2 Θεοί του Αμερικανικού μπάσκετ μέχρι σήμερα.

Ο γιος μου, που έχει ως πρότυπο στο δικό του επάγγελμα το μάρκετιγκ και επιχειρηματική διαχείριση του επαγγλματικού μπάσκετ στην Αμερική, του NBA, μου έστειλε λινκς από τις καλύτερές τους στιγμές, και έτσι κύλησε η υπόλοιπή μου μέρα.

Το βράδυ, πήγα στην παρουσίαση του βιβλίου Κυνηγός Εικόνων της Τασούλας Χατζηττοφή στην Μητρόπολη Λεμεσού. (Για αυτό, θα σας πω αύριο

(*) Τα σημερινά Πρόσωπα & Προσωπεία μου, στην εφημερίδα Φιλελεύθερος της Κύπρου.

Οι … ευαισθησίες μας, και άλλα μικρά*

«Eίμαστε λυπημένοι από την είδηση για τον φονικό σεισμό που κτύπησε την περιοχή κοντά στην Σιβρίτσε στην Τουρκία. Ειλικρινά συλλυπητήρια στις οικογένειες και τους αγαπημένους όλων όσων έχουν χαθεί. Οι σκέψεις μας είναι με τους τραυματίες και όλους όσοι έχουν επηρεαστεί. Ευχόμαστε τα καλύτερα στις ομάδες διάσωσης για τις προσπάθειές τους». Με αυτό το λακωνικό tweet από το Υπουργείο Εξωτερικών, «τοποθετήθηκε» η Κυπριακή Δημοκρατία, απέναντι σε μια ανθρώπινη τραγωδία που συνέβη σε μια χώρα με την οποία, ναι, βρισκόμαστε «απέναντι». Αναρωτιέμαι – αφελώς ίσως, και εν γνώσει των «συνεπειών» από τους … φλογερούς – πόσο πιο υπερβατικό και προχωρημένο θα ήταν εκ μέρους μας, ιδίως τώρα (και πάλι!) που δεχόμεθα τόσες προκλήσεις από το καθεστώς της γείτονας: (α) ένα λιγότερο τυπικό μήνυμα, και (β) μια προσφορά χείρας βοηθείας, όπως έχουμε κάνει και προς άλλες χώρες;

Πόσο δυσκολεύομαι, μα το Θεό, να χωνέψω την είδηση ότι στην Αλυκή της Λάρνακας βρέθηκαν 20 πεθαμένα φλαμίνγκο. Αυτό λέει, εκτός από το στρες λόγω του ψύχους, οφείλεται σε υπολείμματα από σκάγια όπλων, αφού εκεί ήταν παλιά το σκοπευτήριο της πόλης. Οφείλεται όμως και στην απόρριψη σκυβάλων από ανθρώπους-σκουπίδια! Ας μην αναλύσουμε εδώ το συγκεκριμένο ανθρώπινο είδος, που ευδοκιμεί ευρέως στον τόπο μας. Είναι σαφές ότι αυτό το κομμάτι της κοινωνίας δεν γεννήθηκε σκουπίδι – έγινε! Ας επικεντρωθούμε σε αυτό, λοιπόν. Ώστε να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα, να το κατανοήσουμε, και τότε μόνο ίσως αξιωθούμε να λάβουμε μέτρα ουσιαστικής πρόληψης, και όχι μόνο τιμωρητικά.  Τα οποία σε ένα κράτος υλικής ηθικής, έχετε δει πουθενά να έχουν αποφέρει ποτέ αποτέλεσμα;

Υστερόγραφο: Ο Υπουργός Γεωργίας, λέει, έδωσε εντολή για «πλήρη διερεύνηση». Θα πρέπει, αυτό το Κράτος, να έχει ολόκληρο βουνό από … πλήρεις διερευνήσεις! Κι από εντολές!

Σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή στην Νέα Υόρκη για την Διεθνή Ημέρα Εκπαίδευσης, ένας δικός μας άνθρωπος, ο πρώην Επίτροπος της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τιμήθηκε για τις υπηρεσίες του σε μια πολύ δύσκολη περίοδο, ειδικά με τα μεταναστευτικά ρεύματα. Η εκδήλωση διοργανώθηκε από την μη κερδοσκοπική οργάνωση Education Cannot Wait, (ένα καινούργιο παγκόσμιο ίδρυμα που στόχο έχει να εξασφαλίζει τα παιδιά συνέχιση της εκπαίδευσής τους ακόμα και σε καταστάσεις επίγουσες, επικίνδυνες και κρίσεως), υπό την αιγίδα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, παρουσία του γγ. Αντόνιο Γκουτέρες. Στο σκεπτικό της ανακήρυξης, η Education Cannot Wait εκφράζει “τον βαθύ θαυμασμό για τα επιτεύγματα και την εμπνευσμένη ηγεσία” του Χρήστου Στυλιανίδη ως Ευρωπαίου Επιτρόπου Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Διαχείρισης Κρίσεων.

> Εάν αυτούς που τιμούνται και τους σέβονται στο εξωτερικό, τους τιμούσαμε και τους σεβόμασταν και εδώ, η Κύπρος θα ήταν μια άλλη χώρα. Εννοείται, πολύ καλύτερη!

Η ελληνική κυβέρνηση ετοιμάζει νομοσχέδιο με το οποίο θα είναι άμεσα υποχρεωτική η καταγραφή όλων των Μη Κυβερνητικών Οργανισμών (ΜΚΟ) σε ένα μητρώο, ώστε να μην δρουν ανεξέλεγκτα, όπως γίνεται μέχρι τώρα, ιδίως στο προσφυγικό, όπου διαχειρίζονται πολλά εκατομμύρια, και έτσι να . δοθεί ένα τέλος σ’ όλο αυτό το χάος.

> Ποτέ δεν θα σταματήσω να απορώ γιατί τα αυτονόητα, στη δική μας περιοχή του Πλανήτη, είναι τόσο δύσκολο να γίνονται αμέσως.

Και, κάτι ακόμα, εξίσου ανάλαφρο: Η Ελένη Μενεγάκη αφήνει την τηλεόραση και αρχίζει τα ταξίδια. Μιλάμε για σοφή γυναίκα τελικά, όπως σχολιάζει το Protagon.

Ένας ορισμός. Πάνθεον: Τόπος που ενταφιάζονται όσοι κινδυνεύουν να ξεχαστούν. – Georges Henein, 1914-1973, Αιγύπτιος σουρεαλιστής συγγραφέας. (Πηγή: Roland Jaccard, Το λεξικό του απόλυτου κυνισμού, Εκδόσεις Ποταμός)

(*) Η σημερινή μου στήλη στην εφημερίδα "Φιλελεύθερος" της Κύπρου.

Μια σκέψη για την εκλογή της κ. Σακκελαροπούλου

Η Ελλάδα εξέλεξε την πρώτη γυναίκα Πρόεδρό της, «έλεγε» η είδηση που «έπαιξε» πολύ αυτήν την εβδομάδα. Ασφαλώς και είναι είδηση, αλλά η αξία της καθορίζεται, για μένα, από τον τρόπο που θα την διαβάσει και θα την εκλάβει κάποιος. «Είδηση» είναι, διότι πράγματι για πρώτη φορά που εκλέγεται γυναίκα σε αυτό το αξίωμα. Η ανάγνωση όμως είναι διπλή: Από την μία, ευχάριστη, δηλαδή «επιτέλους». Και από την άλλη, δυσάρεστη, δηλαδή «γιατί αργήσαμε τόσο;», και κατ’ επέκταση, «πόσο πιστά αντικατοπτρίζει η είδηση αυτή την σημερινή πραγματικότητα στην κοινωνία;». Δύσκολα ερωτήματα. Εάν το γεγονός ότι η κα. Αικατερίνη Σακελλαροπούλου επελέγη ΚΑΙ επειδή είναι γυναίκα (εκτός από τις αποδεδειγμένες ικανότητές της), τότε δεν θεωρώ την είδηση απόλυτα ικανοποιητική. Διότι το «την επιλέγω ΚΑΙ επειδή είναι γυναίκα», ενέχει ένα στοιχείο διάκρισης, που ως τώρα υπήρχε και υπάρχει ακόμα υπέρ των ανδρών, και για αυτό ακριβώς φωνάζουμε, όσοι φωνάζουμε, πως πρέπει να σταματήσει.

> Ονειρεύομαι τον ερχομό της ημέρας που η επιλογή οποιουδήποτε προσώπου, εξαιρουμένων μόνο εκείνων που έχουν κάποια ειδική ανάγκη, για οποιαδήποτε θέση, θα γίνεται αποκλειστικά με  κριτήρια αξιοκρατικά.

Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ: Η μόνη ελπίδα, η καταστροφή!

Τώρα το'μαθα ότι έφυγε από τη ζωή. Βούτηξα στ' αρχείο μου και την βρήκα! Όπως την είχα αφήσει ένα κρύο πρωινό, μέρες γιορτινές του Δεκεμβρίου του 2010, όλοι παγωμένοι από τα πρώτα δαγκώματα της κρίσης. Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία παραμονή Χριστουγέννων του 2010, με τίτλο "Η μόνη ελπίδα, η καταστροφή". Την αναδημοσιεύω τώρα, προς τιμήν μιας γυναίκας που θαύμαζα και εκτιμούσα, και που μου ανοίχτηκε όσο δεν μπορούσα ποτέ να ελπίζω. Ακούω, στην ηχογράφηση, την φωνή της, και νομίζω πως κάθεται απέναντί μου στο Φίλιον και πίνουμε: μπίρα εκείνη, ξενέρωτο καφέ εγώ! Παρηγοριά μου: Ό,τι είναι τώρα στην Λυπιού, μια χώρα που, όπως μου είπε,  έφτιαξε η ίδια "για νά'μαι πάντα ένα με αυτά που'χω χάσει". Πρώτα, και πάνω απ' όλα, τον Ρόντνι της, τον Ρουκ!

«Μ' αρέσει να υπάρχω, αλλά τώρα πια δεν βρίσκω τίποτα το ορεκτικό στην ύπαρξη» μου λέει η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ.

Του Χρήστου Μιχαηλίδη

Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ προσπαθεί να μετακινηθεί σε μια πόλη νεκρή και λέει ότι έχει παραλύσει «σ' αυτό το παρόν». Νιώθει πως δεν υπάρχει. Ένα ξέσπασμα μιας από τις σημαντικότερες ποιήτριές μας.

ΤΟ ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΜΑΣ ήταν για τις 12 το μεσημέρι στο «Φίλιον» -παλιό κι αγαπημένο της στέκι. Φτάσαμε και οι δύο με καθυστέρηση. Εκείνη έκανε 40 λεπτά απ' το σπίτι της, στην Ασκληπιού, για να φτάσει στη Σκουφά. Απεργούσαν πάλι οι εργαζόμενοι στα μέσα συγκοινωνίας. Η Αθήνα και οι δύσμοιροι πολίτες της βίωναν μία ακόμη ημέρα ασφυξίας. «Τι πράγμα είν' αυτό;» διαμαρτυρήθηκε μόλις συστηθήκαμε. «Μα δεν καταλαβαίνουν, επιτέλους, αυτοί που απεργούν κλείνοντας τους δρόμους ότι τους συνανθρώπους τους χτυπάνε, όχι το σύστημα; Τι τους φταίνε οι καημένοι καταστηματάρχες που, μέσα σ' αυτήν την κρίση, περιμένουν πώς και πώς αυτές τις λίγες μέρες να εισπράξουν δυο δεκάρες;»

Ομολογώ πως δεν περίμενα να άρχιζε έτσι η πρώτη μου κατ' ιδίαν γνωριμία με την κ. Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, μια από τις σημαντικότερες εν ζωή ποιήτριές μας, που το 'χα χρόνια καημό και λαχτάρα να τη συναντήσω και να της κάνω χίλιες-δυο ερωτήσεις. Για τον Ρουκ. Για τον νονό της, τον Νίκο Καζαντζάκη. Για τις λέξεις που γεννά «στον άγλωσσο τούτο κόσμο». Τα γαλλικά, τη ρωσίδα νταντά της, τις μεταφράσεις της. Για το παρθεναγωγείο. Για τα προβλήματα με την υγεία της, τις εγχειρήσεις, τα κοσμοπολίτικα και σοσιαλιστικά της χρόνια. Για τη ζωή που τώρα νιώθει ότι της φεύγει...

«Μ' αρέσει να υπάρχω, αλλά τώρα πια δεν βρίσκω τίποτα το ορεκτικό στην ύπαρξη» μου λέει, πίνοντας μία ακόμη γουλιά από την μπίρα της, προαναγγέλλοντας με αυτήν τη φοβερή, για μένα, κατάθεση, την κυκλοφορία, τον ερχόμενο Φεβρουάριο, της καινούριας ποιητικής συλλογής της «Η ανορεξία της ύπαρξης». Τρώει ελάχιστα. Τρεις μπουκιές είναι όλο της το φαγητό. Θα πιει δυο ποτήρια κόκκινο κρασί το μεσημέρι. Ίσως ένα ουζάκι το βράδυ. Και στη βόλτα, όποτε τύχει, καμιά μπιρίτσα. Παλιά, έπινε περισσότερο. Δεν την πείραζε ποτέ, λέει. Τον άνδρα της, όμως, πολύ. Έφυγε πριν από 5 χρόνια...

Σαράντα τρία χρόνια μαζί. Ήταν και οι δύο 24 ετών όταν γνωρίστηκαν, το 1963, σε μια αθηναϊκή ταβέρνα. Ο Ρόντνι Ρουκ ήταν κλασικός φιλόλογος, απόφοιτος του Κέμπριτζ, με ειδικότητα βιβλιοθηκάριου. Ερχόταν κάθε καλοκαίρι στη χώρα μας, λάτρης και προσκυνητής της αρχαίας Ελλάδας. Τρεις μήνες μετά τη γνωριμία τους σ' εκείνο το καπηλειό, παντρεύτηκαν.

«Ποτέ δεν θα πάψω να επαναλαμβάνω πόσο τυχερή αισθάνομαι γιατί είχα αυτόν τον τέλειο σύζυγο. Φοβερά μορφωμένος, όλο το κεφάλι του ήταν μια βιβλιοθήκη. Άνθρωπος ευαίσθητος, πολύ χαμηλών τόνων, ταπεινός. Γενναιόδωρος. Όσο πιο πολύ συνηθίζω στην απουσία του, πιο πολύ μου λείπει. Και αυτό με τρελαίνει».

Η ποίηση, βέβαια, τη βοηθάει πολύ. Είναι, λέει, «ο πιο μεγάλος νοσοκόμος μου». Πέρασε αρκετός καιρός από τον θάνατο του Νίνο, όπως τον αποκαλούσε, για να μπει και πάλι σε ρυθμούς δημιουργίας. Δεν γράφει πολύ για τον θάνατο. Εκείνο όμως που την απασχολεί, λέει, «είναι το τέλος της ζωής». Η στιγμή που ο άνθρωπος φεύγει. Τώρα στα 71 της χρόνια, αυτή «η αίσθηση του τέλους» είναι έντονη μέσα της και δηλώνει ότι δεν μπορεί να την αντιμετωπίσει. Εκείνο που τη δυσκολεύει πιο πολύ είναι που το μυαλό της είναι «καθαρό όσο ποτέ», και παρ' όλ' αυτά δυσκολεύεται να συλλάβει «αυτό το τέλος».

Νιώθω το πρόσωπό μου σφιγμένο και προσπαθώ να μην το δείξω. Βλέπω το δικό της ήρεμο, με μια γλύκα απερίγραπτη. Δεν φοβάται; αναρωτιέμαι. «Χρωστάω τη ζωή μου στον φόβο» γράφει «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα». Στον κόσμο τον δικό της, έχει φτιάξει μια δική της χώρα που τη λέει Λυπιού. «Είναι μια χώρα που έφτιαξα για να 'μαι πάντα ένα μ' αυτά που 'χω χάσει».

Ο Νίνο της την έλεγε «Mouse», δηλαδή «Ποντικάκι». Ξανακοιτάω το πρόσωπό της και χαμογελάω, γιατί μου φαίνεται ακριβώς αυτό. Βγαίνουμε έξω για φωτογραφία και κάνει «όχι» όταν πάω να τη βοηθήσω στο περπάτημα. «Είμαι κουτσή, αλλά όχι ανίκανη» λέει. «Από μικρή, δεν είχα κανένα κόμπλεξ. Έτρεχα, έκανα γυμναστική, δεν ένιωσα ποτέ μου ανάπηρη, παρά μόνο όταν έφυγε ο Ρόντνι».

Περνάει πολλές ώρες στο σπίτι. Όταν δεν εργάζεται και δεν βγαίνει για κάποια βόλτα, βλέπει τηλεόραση. Ειδήσεις και τούρκικα σίριαλ, μετά μανίας. Τα λατρεύει. Της θυμίζουν «την ελληνική οικογενειοκρατία του '60». Ο μπαμπάς, η επιχείρηση. Η κόρη. Ο γαμπρός. Το σόι.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Ο πατέρας της ήταν απ' τη Μικρά Ασία, δικηγόρος διαπρεπής, αριστερός. Έλεγε πάντα ότι «μία ιδιοκτησία μας αρκεί, δεν χρειαζόμαστε άλλες». Η ιδιοκτησία αυτή ήταν ένα παλιό σπίτι, κτισμένο το 1840 στην Αίγινα, σε ένα κτήμα με 200 φιστικιές. «Αυτός ήταν ο παράδεισός μας. Περνούσαμε εκεί όλα μας τα καλοκαίρια». Σπούδασε στην Αθήνα, στη νότια Γαλλία και στην Ελβετία.

Είναι διπλωματούχος της Σχολής Μεταφραστών και Διερμηνέων (αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά). Έχει μεταφράσει Ντίλαν Τόμας, Σέξπιρ, Μαγιακόφσκι, Πούσκιν και άλλους. Μετράει περίπου 15 ποιητικές συλλογές.

Γράφει από 7 ετών. Δεν θυμάται τον εαυτό της να μη γράφει. Το πρώτο ποίημά της που δημοσιεύθηκε είχε τίτλο «Μοναξιά». Το διάβασε πρώτα ο νονός της, Νίκος Καζαντζάκης, και ενθουσιάστηκε. Έστειλε επιστολή στον συγγραφέα, διευθυντή και ιδρυτή του λογοτεχνικού περιοδικού «Καινούργια Εποχή», Γιάννη Γουδέλη, προτρέποντάς τον να το δημοσιεύσει γιατί «είναι το ωραιότερο ποίημα που διάβασα ποτέ».

Σαν στα 17 της έγραψε το πρώτο της, δημοσιευθέν, ποίημα με τίτλο «Μοναξιά», σήμερα, στα «ανάποδα» ακριβώς χρόνια, 71, στον καιρό της μεγάλης δυστοκίας μας, πώς θα το τιτλοφορούσε; «Απελπισία. Τι άλλο να πει κάποιος γι' αυτήν την κρίση; Δεν θυμάμαι ποτέ άλλοτε τον τόπο μας σε τέτοια, καταθλιπτική κατάσταση. Εγώ έχω παραλύσει. Δεν είναι μόνο οι απεργίες και όλες οι ταλαιπωρίες. Είναι ότι κανένας δεν ξέρει τι θέλει ακριβώς, τι θέλει να κερδίσει, τι έχει κερδίσει, ποια είναι ακριβώς η κατάσταση την οποία θέλει να βελτιώσει; Χάος! Η μόνη λέξη που μπορώ να βρω είναι αυτή. Χάος! Ζω σ' έναν πανικό που δεν τον είχα ποτέ. Ξυπνώ κάθε πρωί και δεν ξέρω τι θα συμβεί».

Στα ποιήματα που γράφει τώρα το μόνο που πραγματικά την ενδιαφέρει είναι «να καθρεφτίζει ακριβώς αυτό που αισθάνομαι». Η μόνη της ελπίδα, για να βγούμε απ' όσα σήμερα μας πνίγουν, είναι η καταστροφή. «Δεν βλέπω κάτι άλλο ικανό να μας αναγεννήσει. Κάπου έχει κολλήσει το πράγμα. Για μένα, στο πασιφανές, από τότε που γίναμε λάτρεις του καινούριου μονοθεϊσμού, που είναι το χρήμα. Ούτε η Αριστερά εξαιρείται από αυτήν την κατάσταση. Απλώς λέει περισσότερα "μπλα-μπλα" από τους άλλους. Έχει να προτείνει τίποτα η κ. Παπαρρήγα; Τίποτα δεν έχει. Τίποτα. Κανείς δεν έχει όραμα, εκτός από κόλπα για να ακουμπήσει το χρήμα».

«Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς

θα εφεύρει η ζωή

ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης

και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας»

Η φτώχεια είναι θηλυκού γένους

Καθώς ετοιμάζομαι να παρακολουθήσω τα όσα θα συζητηθούν για την φτώχεια , εάν συζητηθούν, στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, στην Ελβετία, που ξεκινά σήμερα: Σύμφωνα με έκθεση της Oxfam International, μιας κοινοπραξίας 20 Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) που συνεργάζονται με εταίρους σε 90 χώρες του κόσμου, για τον τερματισμό των αδικιών που προκαλούν την φτώχεια, 2153 δισεκατομμυριούχοι σήμερα έχουν συσσωρεύσει περισσότερο πλούτο από ότι «έχουν» 4,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι, που αποτελούν το 60% του πληθυσμού του Πλανήτη.

«Αυτή η τεράστιο διαχωριστικό χάσμα, βασίζεται επάνω σ’ ένα ελλιπές και σεξιστικό οικονομικό σύστημα που αξιολογεί τον πλούτο των λίγων προνομιούχων, κυρίως αρσενικών, περισσότερο από τα δισεκατομμύρια των ωρών που ξοδεύονται για τις πιο βασικές δουλειές – δηλαδή την πληρωμένη ή και απλήρωτη εργασία που προσφέρουν γυναίκες και κορίτσια απ’ όλο τον κόσμο για την στοιχειώδη φροντίδα σε ανθρώπους, από μαγείρεμα και καθαριότητα, μέχρι και να κουβάλημα νερού και ξύλων για μαγείρεμα και ζεστασιά», αναφέρει η έκθεση της Oxfam,  που έχει τον τίτλο που δανείζεται η στήλη, «Καιρός να Νοιαστούμε», και που συστήνω να διαβάσουμε όσοι-όσες θέλουμε να αρχίσουμε έστω από τώρα!

Να η διεύθυνση: https://www.oxfam.org/en/research/time-care

Οι βράχοι, που καταρρέουν… για λίγο!*

Ιστορία 1^η: Το αυτοκίνητο σταθμεύει στην είσοδο. Ο οδηγός-συνοδός, συγγενής συνήθως, φίλος κάποτε, κατεβαίνει για να βοηθήσει τον άνθρωπό του να κατεβεί. Αν πάλι χρειάζεται αναπηρικό καροτσάκι, τρέχει μέσα, το φέρνει (ή το φέρνουν), και τότε μόνο ανοίγει την πόρτα στον ασθενή.

Εγώ, από μια απόσταση μικρή, επικεντρώνομαι στον/στην συνοδό. Με συγκλονίζει η δύναμή τους. Τη συγκρίνω με βράχο, που στέκεται εκεί, σαν κυματοθραύστης. Την βλέπω στα πρόσωπά τους, σε κάθε τους κίνηση. Δίνουν κουράγιο και σε μένα που είμαι παρατηρητής – δεν θα δώσουν στο δικό τους πρόσωπο που τραβά τόσο ζόρι;

Αυτή, είναι η πρώτη φάση του τελετουργικού. Η δεύτερη αρχίζει με την έναρξη της θεραπευτικής αγωγής (ακτινοθεραπείας, χημειοθεραπείας, ορμονοθεραπείας, ανοσοθεραπείας), ή της διαγνωστικής διαδικασίας στο PET/CT, με τα ραδιοφάρμακα.

Ο συνοδός μένει μόνος. Βγαίνει από το κτίριο να πάρει μια τζούρα καθαρού αέρα πριν προχωρήσει προς την καφετέρια. Δεν προλαβαίνει όμως να κάνει ούτε δύο βήματα, και καταρρέει. Αυτός, ο πριν από λίγα λεπτά, απόρθητος βράχος!

Ακουμπά επάνω σε μια κολόνα για να μην σωριαστεί ολότελα – ξέρει ότι σε μισή-μια ώρα, ο άνθρωπός του θα έχει τελειώσει την συνεδρία και θα τον χρειαστεί πάλι δυνατό.  Πλησιάζω με φόβο μα και με δέος, και προσφέρω ένα μπράτσο ή έναν ώμο. Μη νομίζετε πως είμαι βράχος εγώ - ούτε καν! Απλώς, εκείνη τη στιγμή, νοιώθω την ανάγκη να είμαι εκεί. Ξέρω τι σημαίνει αυτό – το έζησα σχετικά πρόσφατα, όταν γύρευα και εγώ την κολόνα μου!

Αυτός ο αγώνας των καρκινοπαθών και των συγγενών-φίλων τους, έχει πόνο και ανηφόρες πολλές. Έχει όμως και στιγμές μεγαλοσύνης, που σε δυναμώνουν πολύ περισσότερο απ’ όσο μπορεί να φανταστείς. Χαρακτηριστικό αυτών των στιγμών, είναι οι ώρες της σιωπής. Τα λόγια που δεν λέγονται, αλλά «φωνάζουν». Οι φωνές που δεν ακούγονται, αλλά τις βλέπεις!

Απ’ όποια μεριά κι αν το δεις όμως, ο δρόμος αυτός, τελικά, είναι μοναχικός. Ο ασθενής θα είναι κάτω από το μηχάνημα ή με τον φλεβοκαθετήρα στο χέρι. Και συ θ’ ακουμπάς επάνω σε μια κολόνα για να ξεσπάσεις - να είσαι έτοιμος για το επόμενο προσκλητήριο.

Ως παρατηρητής, βλέπω στα πρόσωπα των συνοδών, πίσω από την δύναμή τους, μια απερίγραπτη μελαγχολία. Θα ήθελα η ιατρική να έδινε και σε αυτούς ένα μέρος από την σοφία της – επιστημονική, μα και ανθρώπινη, κυρίως. Να μην τους έβλεπε απλώς ως συνοδούς των αρρώστων της, αλλά ως συνεργάτες στην μεγάλη θεραπευτική της προσπάθεια. Καμιά φορά, μπορεί να βοηθήσουν πολύ περισσότερο από τα φάρμακα και τις ακτίνες.

Ιστορία 2^η: Κρατούσε τη κόρη του από το χέρι, κι έβλεπαν από ψηλά, εδώ στο Γερμανικό Ογκολογικό, πώς απλώνεται εκεί κάτω η ασυγκράτητη Λεμεσός. Ο πρωινός ήλιος λαμπερός, το λίγο κρύο καλοδεχούμενο.

Με άγγιξε που τους έβλεπα χέρι-χέρι, μα πιο πολύ η εμφανής μελαγχολία που είδα στο πρόσωπο του κοριτσιού. Είπαμε την «καλημέρα» μας, κι εγώ πέταξα το συνηθισμένο «ωραία μέρα σήμερα». Το κορίτσι κοίταξε χαμηλά, διέκρινα και μια δυσκολία στις κινήσεις της. Ο πατέρας απάντησε:

«Έχουμε τη μητέρα της μέσα και κάνει PET Scan».

Του’ σφιξε πιο πολύ το χέρι, και τον κοίταξε στα μάτια μήπως βρει εκεί κάποια απάντηση στα χίλια ερωτήματα της ψυχής της.

Ο πατέρας, μ’ ένα συγκαταβατικό χαμόγελο, μου ζήτησε συγγνώμη και συνέχισαν τον βαρύ περίπατό τους.  Αυτές τις στιγμές, σκέφτηκα, τίποτα δεν μπορεί να μαλακώσει την αγωνία και την στεναχώρια, να κάνει το βήμα πιο ανάλαφρο. Ούτε η ωραία μέρα, ούτε η θέα της Λεμεσού από ψηλά, ούτε τα ενθαρρυντικά λόγια κανενός τρίτου, όπως της αφεντιάς μου.

Είναι μοναχική αυτή η βόλτα της αναμονής. Και δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο…

Εικονογράφηση: Φωτογραφία αρχείου

* Δημοσιεύτηκε την 16η Ιανουαρίου 2020, στη στήλη μου "Πρόσωπα & Προσωπεία" της κυπριακής εφημερίδας "Φιλελεύθερος". 

ΑΠΩΛΕΙΕΣ

Απώλεια 1: Ζορζ Ντιμπέφ, ένας από τους μεγαλύτερους οινολόγους του 20^ου αιώνα, αυτός που μετέτρεψε την έναρξη πώλησης της ετήσιας σοδειάς ενός λίγο γνωστού γαλλικού κρασιού, του Μποζολέ Νουβό (Beaujolais Nouveau), σε παγκόσμιο φαινόμενο, απεβίωσε την 5^η Ιανουαρίου σε ηλικία 86 ετών. Τον είχαν ονομάσει «Πάπα του Μποζολέ».

Απώλεια 2 : Ντέϊβιντ Στερν, πρώην Επίτροπος της Εθνικής Ένωσης Καλαθόσφαιρας της Αμερικής, γνωστής παντού με τα αρχικά NBA, ο άνθρωπος που όσο λίγοι έβαλε την σφραγίδα του στο να αλλάξει εντελώς το άθλημα, τον τρόπο με τον οποίο «κυβερνάται». Σε μια μακρά περίοδο 30 ετών το μετέτρεψε σε ελκυστικό και εξαιρετικά κερδοφόρο παγκόσμιο προϊόν, εγκαινιάζοντας πρωτοποριακές συνεργασίες στην προώθηση (marketing) και προβολή (media) του συναρπαστικού αυτού αθλήματος, που σήμερα το ακολουθούν πιστά (άρα είναι και πελάτες του) δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Μια απλή αναζήτησε στο Google, μπορεί όποιες ενδιαφέρεται και για τους ανθρώπους πίσω από τα φώτα της λάμψης και της δημοσιότητας, να μάθει περισσότερα πράγματα για αυτόν τον άνθρωπο, που σίγουρα έχει θέση στην Ιστορία. Ο Στέρν απεβίωσε ανήμερα Πρωτοχρονιάς στη Νέα Υόρκη, σε ηλικία 77 ετών.

Τ' απομεινάρια της εβδομάδας*

Ο διχασμός σε εθνικά θέματα είναι η μεγαλύτερη κατάρα της φυλής. Μας έχει καταστρέψει πολλές φορές, και θα μας ρημάξει άλλες τόσες.  

Η θεμιτή διαφωνία επάνω σε καίρια ζητήματα, ιδίως αυτά που χαρακτηρίζονται εθνικής σημασίας  είναι ένα πράγμα. Η δημιουργία στρατοπέδων, και ο χαρακτηρισμός τους με διάφορα απαξιωτικά και προσβλητικά επίθετα , είναι άλλο.

Κι’ αυτό το «άλλο» είναι σάπιο. Είναι χυδαίο. Είναι απολίτιστο.

Υπάρχει στην Κύπρο. Υπάρχει και στην Ελλάδα, σε ίσως μεγαλύτερες δόσεις μάλιστα. Ο εσωτερικός εμφύλιος είναι ανελέητος. Αυτοί που τον πυροδοτούν και τον συντηρούν είναι σχεδόν αποκλειστικά οι πολιτικοί – αν και βάζουμε και εμείς, τα ΜΜΕ, πολλές φορές βοηθητικό χεράκι, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά. (Σ.Σ.: Ίσως το ίδιο να κάνω και εγώ τώρα!)

Εθνικά μας προβλήματα έχουν μετατραπεί σε πεδία εσωτερικών συγκρούσεων. Από πού ν’ αρχίσεις; Το Κυπριακό; Το Σκοπιανό/Μακεδονικό; Τα ελληνοτουρκικά; Την σχέση μας με την ΕΕ;  Με την Ρωσία; Τον Αραβικό κόσμο; Την οικονομική μας επιβίωση; Τα ενεργειακά; Τις συμμαχίες μας;

Δείτε τι έγινε με την επίσκεψη Μητσοτάκη στις ΗΠΑ. Συνέπεσε, χρονικά, να πραγματοποιηθεί σε πολύ δύσκολη στιγμή. Λίγα 24ωρα πριν ο Τραμπ είχε διατάξει την δολοφονία του «νούμερο 2» της θεοκρατικής ηγεσίας του Ιράν, ενός ανθρώπου που κινούσε όλα τα νήματα των ταγμάτων ασφαλείας της χώρας στην περιοχή. Η προσοχή όλων των ΜΜΕ, όλου του κόσμου, ήταν εκείνο το απόγευμα της συνάντησης εκεί, στον Λευκό Οίκο. Στο πρόσωπο του Τραμπ. Που είχε πλάι του τον Μητσοτάκη!

Η ελληνική αντιπολίτευση (ενισχυμένη και από τα φιλικά της Μέσα), αφηνίασε. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός δεν εκπροσώπησε καλά την Ελλάδα, φώναξαν. Ήταν λίγος. Είναι επικίνδυνος. Δεν υπερασπίστηκε τα συμφέροντά μας. Είπαν. Δίχως να αναλογιστούν ότι πριν από το photo-call, οι δύο ηγέτες, μαζί με τους στενούς συνεργάτες τους, είχαν κατ’ ιδίαν συνομιλίες επί όλων των θεμάτων!

Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, επισκέφθηκε τον Ιρανό πρόξενο στην Αθήνα, και του είπε πως η δολοφονία του Σουλειμανί από τους Αμερικανούς «παραβιάζει το διεθνές δίκαιο»!

Η επιλεκτική, ξέρετε, επίκληση αυτού, του διεθνούς δικαίου, είναι άλλο ένα σύμπτωμα της εθνικής μας σχιζοφρένειας που επίσης πρέπει να κοιτάξουμε στα σοβαρά σε κάποιο ιατρικό κέντρο.

Έπειτα, ας αναλογιστούμε τις πιθανές επιπτώσεις τέτοιων δηλώσεων, καθώς γίνονται σε μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή, στοχεύοντας μια χώρα την οποία υποτίθεται πως θέλουμε σαν σύμμαχο. Σ’ αυτές τις ισορροπίες, ξέρετε, οι εξυπνακισμοί δεν περνάνε εύκολα. Καταγράφονται από εκείνους που πρέπει, και όταν έρθει η στιγμή σου τις υπενθυμίζουν.

Όχι πως αυτοί είναι παναγίτσες, αλλά και εσύ δεν μπορείς μια ζωή να είσαι «μια από δω, μια από κει», και μάλιστα χωρίς να έχεις ξεκάθαρη, δική σου εθνική στρατηγική και κατεύθυνση. Θυμηθείτε τις εποχές που ήμασταν πιο σοβιετικοί από τους σοβιετικούς, πιο Κούρδοι από τους Κούρδους, πιο Λίβυοι από του Λίβυους, πιο Σέρβοι από τους Σέρβους – ποιοι απ’ όλους αυτούς βοήθησαν πραγματικά στις εθνικές μας υποθέσεις, και ποιοι είναι στ’ αλήθεια σύμμαχοί μας σήμερα;

Αλλά, επανέρχομαι στο θέμα της εθνικής μας διχόνοιας – αυτής που μας κόστισε «Σμύρνες και Κερήνειες». Αυτής που πολλές φορές εκφράζεται από πολιτικά πρόσωπα πρώτης γραμμής που, είτε στοχοποιούν όσους διαφωνούν με αυτούς, είτε θεοποιούν τον εαυτό τους, παρουσιάζοντάς τον περίπου ως σωτήρα του έθνους. Πιστεύω πως αυτό που τροφοδοτεί όσο τίποτ’ άλλο τον καρκίνο αυτόν, είναι η έλλειψη καθορισμού και υποστήριξης ενός καθαρού και συγκεκριμένου στόχου.

Χωρίς αυτόν, είναι γελοίο να μπαίνουμε σε οποιαδήποτε διαδικασία. Πιο έντιμο είναι να καθίσουμε στην άκρη, να πούμε στους όποιους άλλους «παιδιά, εμείς δεν είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε διαδικασίες, και θα επανέλθουμε όταν θα ξέρουμε πού θέλουμε να πάμε».

Στα τυφλά προχωρώντας, μόνο τον τυφλό φανατισμό τροφοδοτούμε και συντηρούμε. Από εδώ οι ενδοτικοί, από εκεί οι αδιάλλακτοι. Από εδώ οι προοδευτικοί, από εκεί οι νεοφιλελεύθεροι.

Δεν μιλάμε για θεμιτές διαφορές, αλλά για στοχευμένους διαχωρισμούς, συνοδευόμενους από χαρακτηρισμούς, με κύριο στοιχείο τους το συγκρουσιακό. Το συγκεκριμένο άθλημα δεν το ασκούμε μόνο εμείς. Πρόσφατο είναι το παράδειγμα του Brexit στην Αγγλία, που για πρώτη φορά δοκίμασε σε τέτοιο βαθμό τα όρια σύμπνοιας του λαού.

Το αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών, ανεξαρτήτως προσώπων, οπωσδήποτε ανέδειξε την ανάγκη και την επιθυμία του κόσμου «να τελειώνουμε». Και δεν το είπαν μόνο οι υπέρ του Brexit. Γιατί; Διότι υπερίσχυσε, πιστεύω, η επιθυμία να σταματήσει η διχόνοια.

(*) … είναι σήμερα οι σκέψεις μου από τα απομεινάρια της εβδομάδας! Αυτά που διαφεύγουν της προσοχής μας, που υποτιμώνται  ειδησεογραφικά, που ίσως να περνάνε απαρατήρητα, ή που αξίζει να αναδείξουμε πιο πολύ.

- Η κυριακάτικη στήλη μου "Πρόσωπα & Προσωπεία" στην εφημερίδα "Φιλελεύθερος" της Κύπρου, 12/1/2020

Το δηλητήριο της διχόνοιας

Πέρναγα από κει χθες. Κοντοστάθηκα, και ψιθύρισα δυο λόγια πιστεύοντας ότι με ακούν. Ένα από αυτά ήταν ετούτο που δεν τους είπαν εκείνοι που έπρεπε, αν είχαν τσίπα: "Συγγνώμη".

Έφυγα, σκεπτόμενος ότι (α) δεν χρειάζεται να έρθει η "επέτειος" για να τους θυμόμαστε και, (β) σ' αυτούς τους ανθρώπους, τους αφανείς ανώνυμους, τελικά δεν χρειάζονται τα "παλλαϊκά ετήσια συλλαλητήρια". Η μνήμη τους υπερβαίνει την ... αγωνιστική κατανάλωση!

ΣΗΜ: Την εβδομάδα αυτή ανάρτησα στο facebook αυτά τα λίγα λόγια, αυτήν την σκέψη. Για μία ακόμη φορά πρόσεξα ότι όλα τα likes (δηλαδή, η άτυπη συμφωνία με αυτά που έγραψα) ήρθαν από φίλους που, λίγο ως πολύ, ξέρω ότι έχουν την ίδια άποψη. Έχω και πολλούς φίλους, όμως, από την "άλλη πλευρά", κυρίως από τον χώρο του ΣΥΡΙΖΑ, και έχω διαπιστώσει πια, παρατηρώντας και σημειώνοντας αντιδράσεις στα γραφόμενά μου στα social media, ότι ακόμα και αν συμφωνούν με κάτι που γράφεις, και μόνο που αισθάνονται ή ξέρουν ότι πολιτικά δεν συμπλέεις μαζί τους, δεν θα σου το πουν ποτέ.

Αυτό, όσον αφορά εμένα, δεν ισχύει. Πολλές φορές έχω εκθειάσει απόψεις ανθρώπων με τους οποίους γενικά διαφωνώ. Και δεν τα γράφω αυτά τώρα από παράπονο για likes που δεν παίρνω - αλλοίμονο, ντρέπομαι και μόνο που το σκέφτομαι αυτό. Τα γράφω, όμως, για να υπογραμμίσω για μία ακόμη φορά ότι το δηλητήριο της διχόνοιας έχει απλωθεί πλέον παντού, και σιγά-σιγά μας σκοτώνει όλους!

Μία υποθετική εικόνα από το μέλλον, νομίζω πως αυτό το περιγράφει καλύτερα: Φανταστείτε να οργανώναμε όσοι πολίτες δεν μπορούμε να ξεχάσουμε αυτήν την στυγνή δολοφονία των ανθρώπων της Μαρφίν, μια μεγάλη, σιωπηλή συγκέντρωση εις μνήμην τους, αλλά και εις διαμαρτυρία για την αδυναμία του Κράτους να βρει και να στείλει στο δικαστήριο τους πιθανούς δολοφόνους. 

Φανταστείτε ακόμα, με την βοήθεια και των social media, αυτό το σιωπηλό συλλαλητήριο να αποδεικνυόταν τεράστιο. Να ανταποκρίνονταν, δηλαδή, σε αυτό, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. 

Δεν θα πω ότι κάποιοι διαφωνούντες με αυτό θα προκαλούσαν επεισόδια (αυτό, θα ήταν το χειρότερο σενάριο, που δεν θέλω καν να σκέφτομαι), αλλά με βεβαιότητα θα ισχυριστώ ότι τα social media θα βομβαρδιζόταν από δηλητηριώδη σχόλια της "άλλης πλευράς", όχι μόνο εναντίον όσων θα συμμετείχαν, αλλά ακόμα και της αυτονόητης πολιτικής διάστασης που θα έπαιρνε το θέμα. Υπενθυμίζω ότι τω καιρώ εκείνω, όσοι δεν ήταν ανοικτά αντιμνημονιακοί, ονομάζονταν αυτοστγμί "ταξικοί εχθροί", αν όχι και προδότες!